vrijdag 9 april 2010

Een komedie over klimaatverandering

Ian McEwan,
Solar (GB 2010)
Roman, 287 pp.
In het Nederlands onder dezelfde titel uitgebracht


Ik koop zelden hardbacks: te duur, te groot, te zwaar om mee te zeulen voor in de trein. Ik wacht dus over het algemeen liever tot het boek uit is in paperback. Waarom dan toch de nieuwste Ian McEwan meteen aangeschaft in hardback? Omdat er een een stukje voorkomt dat op Spitsbergen speelt, waar ik in juli naar toe ga, en ik nu alvast een beetje voorpret wil! En het scheelt natuurlijk ook dat McEwan sinds een aantal jaren één van mijn favoriete schrijvers is.

Dit boek riep in recensentenland enigszins gemengde reacties op. De één vond het briljant, een ander vond het uiteindelijk niet meer dan aardig, maar allen waren het erover eens dat de schrijfstijl weer superb is en dat het McEwan grappigste boek is tot nu toe. Het laatste zou je niet zo gauw verwachten bij een roman over klimaatverandering. Maar McEwan heeft er geen zwaar, boodschapperig verhaal van gemaakt. In plaats daarvan heeft hij ons hoofdpersoon Michael Beard gegeven: in een ver verleden Nobelprijswinnaar, nu alleen nog egoïstische hufter die lekker zijn trekken thuis krijgt.

Natuurkundige Beard is een uitdijende vijftiger als het verhaal begint en heeft net, tot zijn ontzetting, zijn vijfde huwelijk om zeep geholpen. Zijn vrouw is als wraak voor zijn eindeloze serie avontuurtjes zelf een opzichtige affaire begonnen met een bouwvakkerstype:
Patrice was seeing a builder, their builder, the one who had repointed their house, fitted their kitchen, retiled their bathroom, the very same heavy-set fellow who in a tea break had once shown Michael a photo of his mock-Tudor house, renovated and tudorised by his own hand, with a boat on a trailer under a Victorian-style lamp post on the concreted front driveway, and space on which to erect a decommissioned red phone box. (p. 3-4)
Is er een grotere vernedering denkbaar voor een Nobelprijswinnaar?

Om de ellende thuis te ontvluchten gaat Beard met de moed der wanhoop in op een uitnodiging voor een tripje naar Spitsbergen, waar kunstenaars 'iets' met klimaatverandering doen. Beard heeft niks met klimaatverandering; hij is er best van overtuigd dat de aarde door menselijk toedoen opwarmt, maar dat is niet zijn probleem. Wel wordt hij tijdens het reisje getroffen door de manier waarop het gezelschap met schaarse uitrusting omgaat. De ruimte waar ieders warme buitenkleding en -uitrusting worden bewaard, is een soort miniwereldje in het klein waar iedereen er alleen maar op uit is om te krijgen wat hij kan, al gaat dat ten koste van anderen. Beard zelf is het schoolvoorbeeld van ongebreidelde overconsumptie; in de loop van het boek (dat 9 jaar beslaat) wordt hij geleidelijk aan dikker en ontwikkelt hij steeds meer onderkinnen.

Door een tamelijk absurd toeval raakt Beard toch betrokken bij klimaatverandering - niet uit idealisme natuurlijk ("greenery in general - gardening, country rambles, protest movements, photosynthesis, salads - was not to his taste", p. 87), maar omdat hij met gejatte ideeën bakken geld hoopt te verdienen en zijn tanende roem op wil vijzelen. Beard gaat de wereld redden omdat hij daar zelf beter (d.w.z., rijker en beroemder) van denkt te worden. En hij is tenslotte een expert op het gebied van lichtdeeltjes, dus waarom zou hij niet iets met zonne-energie doen? Er is een meesterlijk geschreven passage, die Beard vanuit het vliegtuig boven London beschrijft, waar hij zichzelf wijsmaakt dat hij de wereld van oververhitting gaat redden:
These days, whenever he came in over a big city he felt the same unease and fascination. The giant concrete wounds dressed with steel, those catheters of ceaseless traffic filing to and from the horizon - the remains of the natural world could only shrink before them. The pressure of numbers, the abundnce of inventions, the blind forces of desires and needs looked unstoppable and were generating a heat, a modern kind of heat that had become by clever shifts, his subject, his profession. The hot breath of civilisation. He felt it, everyone was feeling it, on the neck, in the face. Beard, gazing down from his wondrous, and wondrously dirty, machine, believed in his better moments that he had the answer to the problem. (p. 109)
Het laatste deel van het boek speelt in 2009, als Beard op het punt staat om in de V.S. op grootse wijze een proefopstelling van zijn wereldreddende machine gaat onthullen. Hij heeft een professionele ritselaar c.q. regelaar in de arm genomen, maar als ze in hun  asobak richting proefopstelling rijden, komen er van allerlei kanten verontrustende berichten binnen. En het gekke is, hoewel Beard een nog grotere hufter is dan in het begin, leef je ergens toch met hem mee en wil je eigenlijk stiekem een beetje dat alles goed komt. Want Beard mag dan een uitvergroot exemplaar van de egoïstische überconsument zijn, maar wil niet bijna iedereen gewoon lekker doorgaan met teveel eten en ongebreideld autorijden en eindeloos overbodige elektronica kopen? (Nee, jullie niet en ik ook niet, maar alle andere mensen wel)

Maar dat is meer iets om na afloop van het boek over na te denken. De critici hebben op zich wel gelijk als ze zeggen dat de plot hier en daar wat gemanipuleerd aandoet, dat sommige onderdelen onnodig zijn, maar het lezen van het boek is zo'n onderhoudende ervaring en het perfecte spot-on taalgebruik is zo'n genot, dat je McEwan veel vergeeft. Oké, dit is niet McEwans meest briljante boek, maar het is beslist zijn leukste - en zelfs een middelmatige McEwan is nog altijd veel beter dan het gros dat de boekenmarkt bevolkt.

10 opmerkingen:

  1. Klinkt wel goed, ik heb weer nooit wat van McEwan gelezen. Durf het wel aan als unter-consument (geen auto, al helemaal geen I-pad en een terminaal ziek mobieltje) dus ik zet eens wat van hem op mijn wish-list. Daar had ik toevallig net ook Kousbroek op gezet met de Aaibaarheidsfactor (niet toevallig natuurlijk). Ga eerst jou recensie meer eens afwachten :)

    groet,

    Koen

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dit is een uitstekende McEwan om mee te beginnen. Hij heeft romans geschreven die strikt genomen beter zijn, maar als je daar mee begint valt de rest misschien een beetje tegen.
    (PS Ik heb ook geen auto, geen iPad, alleen een achterlijk Nokiaatje dat door de rest van de wereld minachtend als 'koelkast' wordt aangeduid - het kan niet eens foto's maken, alleen maar bellen)

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Dan zullen wij dezelfde Nokia wel hebben...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Hoe vond jij Saturday? Door lezers van de Guardian werd Ian McEwan genoemd als een van de meest door critici overschatte auteurs, en Saturday scheen dan weer zijn allerergste boek te zijn. Ik was nogal verbaasd, want inderdaad: altijd lovende recensies. Ikzelf heb alleen een paar van zijn vroege boeken gelezen en die vond ik heel goed. Ik heb ook nog The Child in Time in de kast staan, ik begreep dat dat een soort overgang is tussen zijn vroege en latere werk.

    Ik heb trouwens ook geen auto, geen iPad en pas sinds een paar jaar een mobieltje, dat ook alleen maar kan bellen (en ik heb hem haast altijd uit staan). Minimalism is the new cool. 8-)

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik vond Saturday prachtig (besproken hier, toen ik alleen nog maar korte impressies schreef). De vroege boeken van McEwan ken ik niet, ik ben pas bij Enduring Love " ingesprongen", maar grappig genoeg heb ook ik The Child in Time nog ingelezen in de kast staan. Gekocht toen ik een paar jaar terug fan was geworden.
    Er is inderdaad een groep lezers die de pest aan McEwan heeft. Waarom begrijp ik werkelijk niet. Hij is weliswaar niet innovatief of origineel, maar de kwaliteit is altijd buitengewoon hoog. En opvallend genoeg zijn de professionele recensenten wel altijd lovend.

    En helemaal mee eens dat minimalism the new cool is!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Dankjewel, had ik die recensie nou ook zelf kunnen vinden m.b.v. het Blogarchief?

    Solar en Saturday zet ik alvast op mijn leeslijstje, maar eerst is The Child in Time aan de beurt. En ik kan The Cement Garden en The Comfort of Strangers aanraden, allebei op hun eigen wijze onheilspellend.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Je had het boek op meerdere wijzen kunnen vinden, alleen nu juist niet met het Blogarchief :( Wél met het zoekvak van Google daar pal onder én met de knop FICTIE in de bovenbalk én in de lijst "Romans op schrijver" onder het kopje "Gelezen afgelopen jaren" in de zijbalk (en dan kom je op dezelfde pagina als die voor de knop FICTIE).

    Als The Child in Time mij bevalt, ga ik verder met één van jouw aanraders.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Pff, het wordt dringen op de wish-list. Solar is inmiddels onderweg...

    groet,

    Koen

    BeantwoordenVerwijderen