zondag 25 april 2010

Op het scharnierpunt van Japan en de westerse wereld

David Mitchell, 
The Thousand Autumns of Jacob de Zoet (GB 2010)
Roman, 469 pp.
Nederlandse titel: De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet


Twee eeuwen lang zat Japan op slot. Geen buitenlander mocht er in en geen Japanner mocht er uit. Er was slechts één klein sleutelgaatje: het minuscule kunstmatige eilandje Dejima voor de kust van Nagasaki waar de Vereenigde Oostindische Compagnie als enige een handelspost had. In 1799 landt onze held Jacob de Zoet op Dejima, om er genoeg geld te verdienen dat hij over vijf jaar met zijn verloofde Anna kan trouwen. Jacob is een wat onwaarschijnlijke held op het eerste gezicht: een rechtschapen boekhouder uit Zeeland, grootgebracht in de pastorie van zijn oom. Maar Jacob zal ons nog versteld doen staan, want al snel blijkt dat hij lef heeft en zich niet gemakkelijk uit het veld laat slaan in de slangenkuil waarin hij terecht is gekomen. Het is nét niet helemaal een zootje ongeregeld op Dejima, maar op zo'n afstand van Batavia en Amsterdam zijn corruptie en hebzucht dingen waar iedereen zich schuldig aan maakt. Bijna iedereen dan, want Dr Marinus, die hier is om te botaniseren, gaat zijn eigen gang en is niet geïnteresseerd in geld.

Jacob is in een ongunstig tijdsgewricht naar Dejima gekomen, want de Britten, die in Europa oorlog voeren tegen de Bataafse Republiek, loeren ook op de handelspost. Tegelijkertijd lijkt de stroom van Japans koper, die zo belangrijk is voor de Nederlanders, op te drogen. En het nieuwe opperhoofd Vorstenbosch lijkt ook niet helemaal het soort man waarvoor Jacob hem had gehouden.

Zoals in alle boeken van Mitchell gebeurt er ontzettend veel en worden we getracteerd op een immerboeiend en meeslepend verhaal, waarin ook de Japanners van Nagasaki een belangrijke rolspelen. Het verhaal beweegt zich, zoals we gewend zijn van Mitchell, met horten en stoten, zodat je je steeds weer even moet heroriënteren. Het wordt echter (iets dat we niet zo gewend zijn van Mitchell) vrijwel geheel verteld vanuit het derdepersoons vertelperspectief van Jacob, en vanuit van dat enkele Japanse personages, met name vanuit dat van Orito, een jonge vroedvrouw met een verbrand gezicht die zoveel geleerd heeft van Dr. Marinus. Deze kennis lijkt eerst haar redding, maar later zou het wel eens haar ondergang kunnen worden.

Bijna iedereen op Dejima (van de kok en de timmerman tot de souschef) krijgt een kort levensverhaal mee en zo ontstaat al gauw een beeld van de tijd: veel weeskinderen die aan hun lot overgelaten worden, veel moeders die in het kraambed sterven, meedogenloze ronselpraktijken - geen wonder dat scrupules niet zo'n grote rol spelen in de levens van de mensen die hier wonen.

Tegen deze achtergrond (een dozijn Europeanen, waarvan de meesten vooral oog hebben voor hun eigen gewin, en Japanners voor wie gewin de manier is om macht te behouden of te vergroten) zijn er ook nog personages - zowel aan Europese als aan Japanse zijde - die hun integriteit proberen te bewaren.

Interessantste en modernste figuur is Dr Marinus, een tolerante man van de Verlichting en van de wetenschap. Hij ziet godsdienst als een vorm van bijgeloof, tot lichte ontzetting van domineesneef Jacob, die hem tegen het einde vraagt:
'I know what you don't believe in, Doctor; what do you believe?'
'Oh, Descartes' methodology, Domenico Scarlatti's sonatas, the efficacy of Jesuits' bark ... So little is actually worthy of either belief or disbelief. Better to strive to co-exist, than seek to disprove ...' (p. 431-32)
Een man naar mijn hart, die Dr Marinus.

De personages die niet alleen worden gedreven door hebzucht en ambitie zijn ook de personages die oprecht geïnteresseerd zijn in de cultuur van de ander. Aan beide kanten zijn er goederiken en slechteriken, maar ik denk dat mensen die politieke correctheid erg belangrijk vinden zich zullen ergeren aan het feit dat de Westerse wetenschap als superieur wordt gezien, ook door Japanners. Zelf had ik daar geen moeite mee (een land dat zich afsluit van de rest van de wereld krijgt onvermijdelijk te maken met intellectuele stagnatie), maar wat me wel stoorde was een plotverwikkeling rond een sinistere Japanse abt en heerser, waarvan ik bepaalde elementen zo onwaarschijnlijk vond, dat het boek voor mij - na lang aarzelen overigens - van 4,5 naar 4 sterretjes degradeerde. Het kan ook zijn dat ik daar nog van terug kom. Dat gebeurt een enkele keer wel eens vaker.

Desalniettemin heb ik The Thousand Autumns of Jacob de Zoet met veel plezier gelezen. Het is zó'n goed verteld verhaal, met zoveel levendige personages, zoveel interessante thema's, dat ik het iedereen van harte aanbeveel die op zoek is naar een pakkende en spannende roman met literaire allure. Bovendien is het einde mooi en aangrijpend en melancholiek - precies het soort einde waar ik van houd.

David Mitchell blijft dus één van mijn lievelingsschrijvers.

Dit boek wordt in het Nederlands uitgebracht onder de titel De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet. 
In The Times van 18 april 2010 staat een charmant interview met de schrijver, onder de titel "David Mitchell's imagination runs wild".

12 opmerkingen:

  1. Interessant boek, nog niet gelezen. Ben zelf een tijdje into "Japan" geweest heb heb daar het werk van Van Wolferen aan overgehouden, een non-fictie werk over de economische invloed van Japan in de wereld. Deshima and beyond, zeg maar. Aardig boek, nu wat gedateerd. Romantechnisch niet verder dan Shogun en Miyamoto Musashi gekomen (eerste viel tegen, tweede vond ik goed). Aanrader is wel weer het Japans dagboek van Boenders, alleen nog in de ramsj. Japan zelf staat nog immer op de verlanglijst..

    groet,

    Koen

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik heb ook een zekere fascinatie voor Japan, maar dan vooral de romanliteratuur. Murakami lag me niet zo en Banana Yoshimoto al helemaal niet, maar de wat oudere auteurs boeien me wel. Het dagboek van Boenders lijkt me overigens eveneens interessant.
    En Japan staat ook op mijn reisverlanglijstje. Zowel de natuur als de klassieke cultuur trekken me, een drukke moderne stad als tokyo minder.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Leuk om je recensie te lezen, ik was al benieuwd naar dit boek! En ik denk dat ik het maar moet gaan lezen, maar eerste de andere twee ongelezen boeken van David Mitchell nog (Cloud Atlas en Black Swan Green).

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Drie ongelezen Mitchellboeken: dan heb je tenminste nog wat om naar uit te kijken! Ik zit nu weer op het punt dat ik alles van hem gelezen heb :(

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik heb met mijn hand voor ogen naar de comments gescrold want ik wil nog niets van je review lezen... Ik heb nog 170 pgs te gaan! En ik vind het een heerlijk boek. Maar ja, ik ben dan ook 'fan' van Japan en van Mitchell, dus wat wil je nog meer. ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. PS Met het lezen van The Makioka Sisters ben je eigenlijk net te vroeg... Ik heb 'm liggen voor de Japanese Literature Read-along op In Spring It Is The Dawn! (half juli 1e bespreking)

    BeantwoordenVerwijderen
  7. OK, de ahref-code werkt dus niet -- sorry.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. O wat leuk, een read-along van The Makioka Sisters; als ik dat geweten had... Ik ben inmiddels al bij boek 3, vind het fascinerend en hoop het dit weekend uit te lezen en te bespreken. Dat moet je dus weer met de hand voor de ogen scrollen :)

    PS Je kunt een link invoeren zonder html: selecteer de tekst waar je de link aan wilt brengen, klik op het schakeltje in het menubalkje hier vlak boven en voer de URL in. Of typ gewoon de URL in de tekst en dan doet-ie het ook.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Thanks to Google I can read this in English (or something like it!).  Its interesting to read a review of something I've read myself and I think you have summed it up very well.  I can understand your point about the sinister abbot but it was so well done I didn't mind.  Great review

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Thanks for your comment, Tom. Aren't these Google translations hilarious sometimes? But at least you got the gist.
    I read a recent review in The Guardian that also had some issues with the book but in the end forgave Mitchell for all of them, because it is such a great read.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Wauw Anna! Heb dit boek al twee jaar in de kast staan. Ik ben er in begonnen, weer weggelegd. Ga het dus door jou enthousiaste beschrijving weer lezen!,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Goed om te horen, Beatrix. Gewoon even doorzetten en dan heb je een geweldig verhaal. David Mitchell is al sinds zijn eerste roman een grote favoriet van mij.

      Verwijderen