zondag 7 november 2010

Fabeltjes

Scott O. Lilienfeld, Steven Jay Lynn, John Ruscio, Barry L. Beyerstein,
50 Great Myths of Popular Psychology: Shattering Widespread Misconceptions about Human Behavior (VS 2010)
Psychologie, 332 pp.
Ook in het Nederlands te koop, onder de titel De 50 grootste misvattingen in de psychologie (Uitgeverij Prometheus)


De meeste mensen gebruiken maar 10% van hun hersenpotentieel. Met hypnose kun je verborgen herinneringen boven brengen. Traumatische ervaringen worden door je brein onderdrukt, zodat het lijkt alsof je ze vergeten bent. Baby's worden extra intelligent als je Mozart voor ze speelt. Bij volle maan worden er meer psychiatrische patiënten opgenomen. Door positief denken kun je kanker de baas worden. De televisie zegt dat het zo is, dus dan is het waar. Of niet? Nee dus. Dit zijn allemaal wijdverbreide fabeltjes waarvoor geen enkele steun is te vinden in gedegen wetenschappelijk onderzoek. Maar de makers van populaire tv-programma's en Hollywoodfilms, en schrijvers van zelfhulpboeken praten elkaar nu eenmaal allemaal na en zo kregen en behouden deze fabeltjes de status van feit. Als het maar verkoopt, nietwaar?

Vier psychologieprofessoren uit Amerika proberen hier wat te doen in hun boek. In lekker leesbare stijl, en altijd zeer uitgebreid gedocumenteerd met onderzoeken en meta-analyses ontkrachten ze misvatting na misvatting. Het boek is vooral geschreven voor de Amerikaanse markt en haalt veel Amerikaanse tv-series en films aan, maar vrijwel alles is ook voor de Nederlandse lezer relevant en herkenbaar. Ik moet eerlijk bekennen dat ik zelf ook de nodige psychologische misvattingen koesterde, bijvoorbeeld dat electroshocktherapie een wrede behandelmethode is die wordt gebruikt om lastige patiënten weer in het gareel te krijgen (One Flew over the Cuckoo's Nest) en dat je als voormalig alcoholist nooit meer zelfs maar een pilsje kunt drinken zonder meteen weer zwaar verslaafd te raken (teveel Amerikaanse tv-series om op te noemen).

Naast de moderne media blijkt ook Freud verantwoordelijk voor een groot aantal psychofabels (iets wat ik gelukkig wel al wist), bijvoorbeeld de stelling dat slecht psychisch functioneren altijd komt door een al dan niet verborgen jeugdtrauma (onzin, kan net zo goed door nare ervaringen op latere leeftijd komen), dat voorwerpen in dromen iets uit het onderbewuste symboliseren (onzin, meestal is een pen gewoon een pen), en dat maagzweren het gevolg zijn van onderdrukte psychische problemen (onzin, maagzweren worden veroorzaakt door een virus, waarbij stress als afweerverminderende omstandigheid wel een factor kan zijn, maar niet de veroorzaker is).

Dit is allemaal heel interessant en onderhoudend, maar waarom ik vooral iedereen aan zou willen raden dit boek te lezen is de mythbusting kit die de schrijvers aan hun lezers ter beschikking stellen: manieren om niet in de valkuilen van pseudowetenschap te vallen en fabeltjes te herkennen voor wat ze zijn. Een dergelijke gereedschapskist is hard nodig, want ons gezond verstand is lang niet altijd betrouwbaar, ons geheugen is dat nog minder en onze oordelen worden voortdurend gekleurd door ingebakken vooroordelen. Om die reden
good scientists have adopted a set of safeguards - called the scientific method - for protecting themselves against them. The scientific method is a toolbox of skills designed to prevent scientists from fooling themselves. (p. 9)
Waarna een uiteenzetting volgt van de tien meestvoorkomende bronnen van misvattingen met betrekking tot psychologie, zoals een correlatie verwarren met causatie (dat wil zeggen elk verband meteen aanzien voor een oorzakelijk verband), selectief geheugen (de vele dingen die niet kloppen met wat we geloven vergeten of zelfs niet eens opmerken, de weinige dingen die wel daarmee stroken prominent  in het geheugen opslaan) en de neiging om iets voor waar aan te nemen als we het maar vaak genoeg horen.

Conclusie: een boek dat niet alleen uitermate leerzaam en informatief is, maar ook nog eens prettig leest en onderhoudend is. Meteen aan Sinterklaas vragen.

4 opmerkingen:

  1. Het klinkt erg aanlokkelijk, maar ik vind psychologie een gevaarlijk terrein. Er kan ieder ogenblik weer een wetenschappelijk werk opduiken waarin veel van deze conclusies weerlegd worden.

    "....dat je als voormalig alcoholist nooit meer zelfs maar een pilsje kunt drinken zonder meteen weer zwaar verslaafd te raken".... 

    Dat is natuurlijk lang niet altijd zo, maar de kans is er wel, dat heb ik helaas in mijn onmiddellijke omgeving moeten ondervinden. Bij alcoholcerslaving kan ook een lichamelijke component meespelen die zorgt dat je bij een enkele alcoholconsumptie een terugval krijgt. Een bepaald soort alcoholvrij bier heeft in het verleden een proces aan zijn broek gehad omdat er een PROMILLAGE alcohol in het bier zat, terwijl de consument vertrouwde op de kwalificatie 'alcoholvrij.'

    Ik ga nog eens verder neuzen in je boekrecensies om mijn dochters met Sinterklaas mee te verrassen!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Je hebt helemaal gelijk dat er ook mensen zijn die na één glaasje meteen weer verslaafd zijn - en dat staat ook netjes in het boek, gelukkig. Maar dat blijkt dus lang niet voor iedereen te gelden, zoals de televisie ons doet geloven. Uiteraard levert iemand die na 1 pilsje weer vreselijk aan de drank raakt veel spannender drama op dan iemand die daarna weer gewoon overgaat tot de orde van de dag - dus ik snap die porgrammamakers wel.
    En psychologie is inderdaad nogal in beweging. Het sterke van dit boek is echter dat het zich niet baseert op hier en daar een enkel onderzoekje, maar juist op resultaten die consistent zijn verkregen met grote aantallen onderzoeken en op meta-analyses, met daarbij een zeer uitgebreide bronvermelding. En als er op een terrein (nog?) niet voldoende duidelijkheid is, geven de auteurs dat ook aan. Dit in tegenstelling tot vele populaire psychologieboekjes waar de auteurs hun stellingen verkopen alsof het de absolute waarheid is (en hier en daar 'gestaafd' met een enkel onderzoekje).

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Hoi Anna, klint zeer interessant. Lijkt qua thematiek op je later besproken boek over homeopathie en dergelijke.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dat klopt, Erik. Ik hou er wel van als dingen grondig en degelijk uitgezocht worden in plaats van als een soort gelovige alles maar voetstoots aan te nemen. En het is altijd fijn als andere mensen de moeite hebben gedaan om dat voor mij op papier te zetten.

    BeantwoordenVerwijderen