zondag 18 september 2011

Vrolijke provinciale decadentie met zwarte randjes

Dezsö Kosztolányi,
Skylark (Hongarije 1924)
Vertaald in het engels uit het Hongaars door Richard Aczel
Roman 240 pp.
In het Nederlands verkrijgbaar als Leeuwerik.


Zo nu en dan doe je een onverwachte ontdekking. Zo had ik nog nooit gehoord van Dezsö Kosztolányi (ik zou niet eens weten hoe je de naam uitspreekt), maar hij heeft 85 jaar geleden een pareltje afgeleverd dat gelukkig door de New York Review of Books is vertaald en dus nog steeds verkrijgbaar is - zelfs als eBoek.

De roman speelt in 1899 in het Hongaars provinciestadje Tarkő. De Hongaars-Oostenrijkse dubbelmonarchie bestaat nog en het stadje heeft een welgestelde middenklasse met een uitbundig, zij het niet al te verfijnd, sociaal leven, compleet met eigen krant, eigen theater en diverse restaurants en drinkgelegenheden. De enigen die her niet aan meedoen zijn de Vajkays: gepensioneerde vader Ákos en vrouw, met hun lieve, door en door goede dochter Leeuwerik, die zo lelijk is dat niemand met haar wil trouwen. Op een dag vertrekt Leeuwerik met de trein naar familie voor een logeerpartijtje van een week, haar ouders verweesd achterlatend. Want wat moeten zij zonder Leeuwerik, die het hele huishouden voor hun regelt en voor wie zij zich (maar dat hebben ze nog nooit toegegeven) hebben afgezonderd van de rest van Tarkő ?

Uiteindelijk gaan ze maar eens een rondje kuieren, wat helemaal niet plezierig is, want overal zien ze gelukkige ouders met uitermate huwbare dochters. Bovendien is de wereld waar zij hun rug naar toe hebben gekeerd zondig en moreel verwerpelijk. Zie al die winkels toch:
The Vajkays had never dared look at all this before. But now they did look. And it was horrible. Horrible, yet interesting. Then the other window displays–how enticing they all seemed! So many messages and promises beaming out towards them. What can I do for you, sir; at your service, madam; all life's paraphernalia, take your pick.
Geleidelijk, onvermijdelijk, worden en Pa en Ma Vajkay in een week tijd het vrolijke sociale leven van Tarkő weer ingezogen. Met ambigue gevolgen, want genot is verweven met lijden, onrechtvaardigheid met verleidelijkheid, plezier met schuldgevoelens. Durven ze van hun korte vrijheid te genieten of worden ze alleen maar harder met hun neus op het feit gedrukt dat de lelijkheid van hun goede Leeuwerik hen semi-kluizenaars heeft gemaakt? En wiens schuld is dat eigenlijk? Hun eigen of die van de buitenwereld die van lelijke meisjes uitgestotenen maakt? 

Ákos verlangt er hartstochtelijk naar om zich weer over te geven aan de drinkgelagen en het theater, maar in tegenstelling tot zijn vroegere drinkebroers ziet hij ook de zwarte achterkant van de uitbundig geverfde façade. Neem nu de mooie actrice met de vele minnaars.
Is there no justice? Upon the head of this abomination, this lecherous, almost biblical fornicator, surely sulphurous rains should fall? Instead she was swamped with flowers. Everyone knew all the details of her immoral existence and that her very soul was up for sale. They knew she belonged to the dregs of society, a filthy rag not even fit to wipe one's boots on. But what did they care? They worshipped her, idolised her, prized her above gentleness and kindness, she who was worthy neither of love nor respect, who scoffed at all things beautiful and sublime. No justice, no justice!
Deze roman is een prachtige mengeling van uitbundige vrolijkheid en diepe melancholie. De ene keer word je als lezer meegesleept in het zorgeloze fin-de-siècle leven van Tarkő, even later realiseer je je dat de keerzijde van al die onbekommerd drinkende heren, van al dat bourgondische feestgedruis, de eenzaamheid is van vrouwen die, als een huwelijk er niet in zit, niets anders kunnen dan in afzondering oud worden en hun leven uitzitten.

In Skylark zet de schrijver de ook in 1924 al verdwijnende, verleidelijke, maar decadente wereld van het fin-de-siècle in een licht waarin de harde slagschaduwen maar al te zichtbaar worden. Het boek is net zo meeslepend als de wereld waarin het zich afspeelt en net zo aangrijpend als het menselijke drama dat er zich buiten het gezichtsveld van de meesten voltrekt. Terecht dat de New York Review of Books dit pareltje aan de vergetelheid heeft ontrukt.



PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen.

13 opmerkingen:

  1. Dat klinkt echt als een boek voor mij! Binnenkort heb ik waarschijnlijk veel tijd om te lezen en ik ga deze op m'n to-read-lijstje zetten. Kzal je dan laten weten wat ik ervan vond (als ikhet met m'n chaoshoofd niet vergeet tenminste...)

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik ben heel benieuwdwat jij er van vindt, Marieke. Ik vond het echt een bijzonder boek, net een beetje anders dan anders, interessant en origineel, en tegelijkertijd heel leesbaar - maar ik zou me ook voor kunnen stellen dat er lezers zijn bij wie het niet aanslaat.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Leuk zo'n ontdekking! Ik had er ook nog nooit van gehoord, maar zie onder je post dat er zelfs een Nederlandse vertaling is. Ik ga 'm zeker ook op m'n lijstje zetten.

    BeantwoordenVerwijderen
  4.   Vrolijkheid en melancholie  tegelijk...Korter is de OOstenrijks Hongaarse dubbel - mentalitet niet     samen te vatten 
    <span> " Die Lage ist hoffnungslos aber nicht ernst "  zegt een Oostenrijker. Een Pruis    zou  zeggen  : " Die Lage ist ernst aber nicht hoffnungslos "</span>

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Net terug van twee weken vakantie en mooi op tijd om je te melden dat, mocht je nog meer van K willen lezen, hij ook nog een boek geschreven heeft dat Anna heet. Tis maar dat je 't weet. :) (Ik heb beide boeken op mijn leeslijstje staan.)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Dat wist ik helemaal niet, Leon. Leuke aanvulling!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Bedankt voor de tip, Lethe, want dat was mij niet bekend. Anna komt nu dus op mijn verlanglijstje, al was het alleen maar vanwege de titel.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Beste Anna,
    Ook voor mij was DK (ik zie af van een poging om zijn naam hier exact over te typen) totnogtoe een nobele onbekende. Maar wanneer ik hem na even googlen vermeld zag staan als de grote meester van Marai, werd hij voor plots erg interessant. Te meer omdat ik erg hou van schrijvers uit de dubbelmonarchie op het nostalgische scharnierpunt tussen 19e en 20e eeuw. Joseph Roth, Stefan Zweig en Sandor Marai stonden voor mij al langer op eenzame hoogte wat betreft leesgenot. Maar na het lezen van jouw bespreking bestaat de kans dat ik DK kortelings ook een plaats op dat lijstje moet geven.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ronny, ik ben geen kenner van de schrijvers die jij noemt, maar kan wel zeggen dat dit boek heel anders is dan Gloed van Sandor Marai. Persoonlijk vond ik Skylark zelfs interessanter, maar ik weet niet of dit voor iedereen geldt. In ieder geval wordt het hoog tijd dat ik eindelijk eens iets van Joseph Roth ga lezen. Radetzky mars staat al een tijdje op mijn verlanglijstje (het is nl. verkrijgbaar als eBoek!); is dat een goed boek om mee te beginnen?

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Het kan tellen om een boek als nog interessanter dan Marai's Gloed te benoemen. Op het gevaar af dat mijn verwachtingen te zeer de hoogte worden ingestuurd, scherp je met zulke stelling toch mijn nieuwsgierigheid naar Skylark/Leeuwerik. Zoals Gloed mag gelden als visitekaartje voor het werk van Marai, kan Radetzkymars worden beschouwd als beste kennismaking met het oeuvre van Joseph Roth. Smaken kunnen natuurlijk niet anders dan verschillen, maar hij kan zinnen componeren die bij mij nog lang blijven nazinderen. Heb ik nu jouw verwachtingen naar Joseph Roth al te hoog gestemd?

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Je hebt er in ieder geval voor gezorgd dat ik het boek meteen heb aangeschaft, en Joseph Roth is natuurlijk een hele grote naam die ik allang een keer had moeten lezen!

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Voor mij was "Leeuwerik" ook een onverwachte ontdekking. Opgevist uit de ramsj bij de Slegte voor slechts 4 euro. Ik kan me helemaal vinden in uw recensie. Ondertussen is het een van die boeken die ik regelmatig onder de aandacht van vrienden breng.Buiten "Anna" schreef hij nog "Nero" en "De avonturen van Kornel Esti" en de "De bekentenissen van Kornel Esti". Boeken die ik nog niet las maar waarover je meer kunt opsteken via het weblog van Miriam Rasch.
    De Hongaren hebben wel wat te bieden, Marai, Kertesz en Konrad zijn de bekendste maar Magda Szabo heeft met "De deur" en "De Katalinstraat" twee prachtige romans geschreven.
    Voorlopig ga ik u wat met rust laten.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Toevallig staat De deur van Magda Szabo al een tijdje op mijn verlanglijstje en van Kertesz heb ik nog niks gelezen maar wel iets in de kast staan (ook voor een paar euro bij De Slegte opgevist).

    BeantwoordenVerwijderen