maandag 24 oktober 2011

Mozart weer als nieuw

Eric-Emmanuel Schmitt,
Mijn leven met Mozart (Frankrijk 2005)
Vertaald uit het Frans door Eef Gratama
Muzikale memoires, 151 pp. (mét cd!)


Op de titelpagina staat met duidelijke zwarte letters dat dit een roman is,  maar daarmee krijg je een volledig verkeerde indruk van dit boek, want er zit géén verhaal in en er zijn géén personages in de gebruikelijk zin van het woord. Karakterontwikkeling heeft het weer wel en mooi is het ook - althans voor de liefhebbers van klassieke muziek in het algemeen en Mozart in het bijzonder. De rest mag nu afhaken.

Schmitt heeft zijn boek opgezet als een serie brieven aan Mozart ("gefingeerde brieven" staat op de achterkant, wat me nogal logisch lijkt met een geadresseerde die al eeuwen dood is). Daarin schrijft hij aan de componist wat zijn muziek voor hem betekend heeft in zijn leven en voor zijn ontwikkeling als mens en kunstenaar. Hoe een wonderschone aria uit Le Nozze di Figaro (te beluisteren op de meegeleverde cd) hem uit een existentialistische puberdepressie haalde:
Weg wanhoop! Weg somberheid! Ik wilde leven. Als er op aarde zulke waardevolle, zulke volmaakte en zulke intense dingen bestonden, trok het leven me aan.
[...] Genezing door schoonheid... Waarschijnlijk zou geen enkele psycholoog op het idee gekomen zijn om me op die manier te behandelen. (p. 19/20)
Gelukkig gaat dit boek over meer dan de psyche van auteur. Zoals kunst ons boven ons zelf kan doen uitstijgen, zo deed ook Mozarts koorwerk Ave Verum Corpus de jonge Eric-Emmanuel beseffen dat er meer in het leven is dan met jezelf of met geld bezig zijn: "De vredige koorzang [...] wees me op een wereld waarvan ik niet het middelpunt was, maar waarvan de mens het middelpunt is." (p. 47)

Niet dat dit een zwaarwichtig betoog over klassieke muziek en kunst is. Schmitt houdt de toon lichtvoetig en toegankelijk. De schoonheid van dit boekje zit hem in de lyrische visie van de schrijver. Hij maakt de muziek van Mozart zo nieuw en fris, en roept zulke sprekende beelden op, en heeft zulke originele gedachten bij elk stuk, dat ik steeds weer opnieuw in vervoering raakte - en dat terwijl ik vrijwel alle muziek op de cd allang kende. Ik was bijvoorbeeld nooit op het idee gekomen om bij het overbekende andante uit het 21ste pianoconcert me voor te stellen dat god me heeft meegenomen in zijn zweefvliegtuig en dat ik gewichtloos over de aardbol zweef, heel dichtbij de stilte! Klinkt lachwekkend, maar lees de beschrijving met de muziek op de cd-speler en het klopt. Dankzij Schmitt werd ik weer betoverd door deze door Classic fm kapotgedraaide tophit.

Als jongeman zwoer de schrijver trouwens Mozart een tijdje af: veel te bekoorlijk en te gemakkelijk, niet vernieuwend. Later komt hij tot de ontdekking dat dit geen diskwalificatie hoeft te zijn en neemt hij Mozart zelfs als rolmodel voor zijn eigen schrijverschap:
Ik zou graag jouw ideaal bereiken, het ideaal van een eenvoudige kunst, die eerst bekoort en dan aangrijpt. Net als jij geloof ik dat de theorie, het vakmanschap, de eruditie en de technische virtuositeit moeten schuilgaan achter een innemend karakter. We moeten voor alles bekoren, maar bekoren zonder te willen behagen - door de beproefde recepten te schuwen, niet de stereotiepe emoties te bespelen -, bekoren door te verheffen, niet door te verlagen. Bekoren, dat betekent interesseren, intrigeren, de aandacht vasthouden, plezier verschaffen, emoties losmaken - een lach, een traan, een huivering -, meevoeren naar onbekende verten... (p. 92)
Ik ben het er niet helemaal mee eens: het rauwe, soms bijna gewelddadige Le Sacre du Primtemps van Stravinsky is bijvoorbeeld ook een meesterwerk, maar verre van bekoorlijk of op het eerste gezicht innemend. Wat niet wegneemt dat ik Mozart heel wat vaker beluister dan Stravinsky's Sacre, die vooral in de concertzaal fenomenaal is (ik heb er minstens vier uitvoeringen van bijgewoond), terwijl Mozart overal en op elke moment van de dag genietbaar is.

Hierboven, tot slot: één van de mooiste afscheidsliederen ooit, het trio "Soave sia il vento" uit Mozarts opera Così fan tutte, die ik naar schatting een jaar of 10 geleden in de Utrechtse Stadsschouwburg zag.

Met dank aan Koen, boekenliefhebber en muziekkenner, die mij op dit prachtwerkje attent maakte.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

6 opmerkingen:

  1. Kunst moet  raken en ontregelen . Dan is het "kunst " 

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ahem, Leon, naar mijn bescheiden mening is dat iets te kort door de bocht. Mozart is niet van het soort dat ontregelt, maar zijn muziek is wel degelijk "kunst" van de beste soort - alleen om andere redenen. Kunst kan om allerlei redenen "kunst" zijn en eeuwigheidswaarde hebben, net zoals verschillende boeken om heel verschillende redenen "literatuur" kunnen zijn. Tenminste naar mijn bescheiden mening...
    Als je ooit weer eens in Groningen bent, moeten we het daar maar eens uitgebreid over hebben in het café!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Leuke recensie! Krijg meteen weer zin om het nog eens door te lezen...mooie fragmenten ook weer. Misschien kunnen we elkaar nog een paar tips aan de hand doen binnenkort. Ken je trouwens het boek van Maarten 't Hart "Mozart en de anderen"? Ook de moeite waard...

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Koen, dat boek van Maarten 't Hart kende ik niet. Het blijkt als eBoek verkrijgbaar te zijn, dus ik heb het meteen op mijn verlanglijstje gezet.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Hoi Anna, behalve dat ik een fanatiek boekenlezer ben luister ik ook graag naar allerlei soorten muziek. Opera is een van mijn favorieten en daarvan heb ik de opera's van Mozart al meerdere malen bijgewoond. Als je eens een keer de kans krijgt om in het muziektheater (de Stopera) in Amsterdam naar "Die Zauberflöte", "Don Giovanni" of "Cosi fan tutte" te luisteren dan is dat zeer de moeite waard. Overigens ben ik ook twee keer in Groningen naar de opera geweest, daar komen ieder jaar ook een paar voorstellingen.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Erik, ik heb alledrie de door jouw genoemde opera's gezien en vind ze alledrie fantastisch. Die Zauberflöte en Cosí Fan Tutte zag in in Groningen en Don Giovanni in Utrecht, toen ik daar nog woonde. We hebben ooit lang geleden wel eens pogingen gedaan om telefonisch kaartjes te bemachtingen voor Die Zauberflöte in de Stopera, maar tegen de tijd dat we eindelijk aan de beurt waren, was de voorstelling al uitverkocht. Nu ik in Groningen woon is Amsterdam me te ver. Ik ben nog wel een hele tijd met enige regelmatig heen en weer gereisd voor de zaterdagmatinee, maar heb genoeg van de volle treinen in de Randstad, de werkzaamheden aan het spoor in de weekenden en meer van dat soort gedoe, waardoor een dagje Randstad vreselijk vermoeiend wordt. We hebben hier in Groningen lang niet het aanbod als in het westen, maar eigenljk is er meer dan genoeg en het is lekker dichtbij en er is zelden iets uitverkocht.

    BeantwoordenVerwijderen