zondag 14 oktober 2012

Roes en overgave

Jan van Mersbergen,
Naar de overkant van de nacht (Nederland 2011)
Roman, 175 pp.

Bijna iedereen doet het: als iemand je een boek aanraadt, is de eerste vraag die je stelt meestal "Waar gaat het over?" Eigenlijk helemaal niet zo'n goede vraag, want zoals deze roman van Jan van Mersbergen perfect aantoont: als een boek echt heel goed geschreven is, doet het er nauwelijks toe doet waar het over gaat. Naar de overkant van de nacht gaat namelijk over een carnavalsnacht in Venlo, die zich voltrekt op de golven van overweldigende hoeveelheden drank. Ik heb als autochtone noorderling niks maar dan ook helemaal niks met carnaval (een Brabantse ex-schoonfamilie ten spijt) en zit met vier biertjes aan mijn taks. Maar deze roman vond ik fantastisch.

Veel in zijn voordeel lijkt het boek op het eerste gezicht misschien niet te hebben. De lezers die voor hun leesgenot een boeiende plot en veel meelevenswaardige personages onontbeerlijk vinden, zullen niet zoveel van hun gading aantreffen; aan de andere kant, de geavanceerde lezers die graag een doorwrochte analyse op een boek loslaten teneinde door te dringen tot structuur en symboliek zullen waarschijnlijk evenmin helemaal voldaan zijn. Je moet de benevelde gedachtestroom van hoofdpersoon Ralf namelijk ondergaan als een roes: je er volledig aan overgeven en je er in onderdompelen. Dankzij de schrijfkunst van Van Mersbergen is dat verrassend genoeg helemaal niet moeilijk.

Het hele boek lang verkeren we in het hoofd van Ralf, geboren als schipperskind, later gymnasiumleerling aan de wal, vervolgens stratenmaker en nu stiefvader van vier jonge kinderen, waaronder een doofblinde tweeling. Zijn vriendin Sara is in de steek gelaten door de vader van de kinderen en Ralf heeft gretig zijn plaats ingenomen. Sara kan het allemaal amper aan, maar Ralf lijkt onvermoeibaar. Toch vindt zijn omgeving dat hij er na vijf jaar broodnodig eens uit moet en zijn oom neemt hem mee naar het carnaval, net als vroeger.

Als het boek opent, heeft er Ralf er al vele uren en tientallen glazen op zitten. Zijn oom is hij kwijt, maar hij heeft een pater aangeklampt - geen echte natuurlijk, maar een carnavalsklant in kostuum. Zelf is Ralf als veerman verkleed, compleet met bonnetjesboek en pet. Een veerman zet mensen over, bevaart steeds hetzelfde stukje van de rivier, maar gaat nergens heen, net als Ralf in zijn leven.
Eindeloos naar de overkant en weer terug. Ik adem, mijn hart klopt, mijn hoofd bonkt. Ik kijk om me heen en probeer het kader helder te krijgen. De veerman doet zijn werk, laat het vrachtschip passeren. Ik ploeter verder, dag en nacht. Ik doe thuis mijn best. Het enige wat de veerman gaande houdt zijn de mensen die bij hem op het dek staan en die ook naar het water kijken. De stroming dwars op de schuit. De schuit die de stroming blokkeert als een ponton.
Maar halverwege de nacht besluit Ralf om een kraanvogel te worden als een andere carnavalsvierder zijn veermanspetje afpakt en hem een rood mutsje opzet. Op de vleugels van de dronkenschap vliegt hij uit.

Dit boek zit vol met dit soort prachtige beelden, die alleen maar des te mooier worden doordat ze zo sterk contrasteren met de dronken meute en met de keiharde carnavalshits, die een continue achtergrond vormen. Ralf moet zich verliezen in de de overgave aan de roes om zo zichzelf weer terug te vinden na jaren intensief gezinsleven, eindeloos geven en schuldgevoelens. Zo simpel is het. Maar gemakkelijk is anders, want alles tijdens de wilde carnavalsnacht doet Ralf aan zijn jeugd en aan zijn gezin en aan zichzelf denken. Toch zal hij er gelouterd uit komen.

Naar de overkant van de nacht is een boek vol carnavalsgestamp, maar ook met lyriek; er is hier en daar lichte tragiek, maar ook humor. Het is verslavend en bedwelmend. Het is een stream-of-consciousness verhaal en toch heel toegankelijk. Het is een briljante roman die me nog lang zal bijblijven.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!

16 opmerkingen:

  1. Mijn eerste reactie toen ik (ergens anders) las over dit boek was inderdaad: een boek met carnaval als setting....laat maar!
    Jouw enthousiasme spat van de pagina, maar nog steeds ben ik niet helemaal overtuigd. Tijd dus om het zelf te proberen!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Beslist doen, Joke. Het is één van de beste boeken die ik dit jaar heb gelezen. Echt een ontdekking. En als een in Groningen woonachtige Friezin dat over een carnavalsboek zegt, moet het wel heel goed zijn ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ik geloof dat dit niet helemaal mijn boek is, maar ik zie dat je binnenkort Stoner van John Williams gaat bespreken. Dat lijkt me een mooi boek, dus ik wacht vol nieuwsgierigheid jouw bevindingen af.

    groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ik ben eergisteren pas in Stoner begonnen, Bettina, maar ik kan al wel verklappen dat het inderdaad een prachtig boek is. Het stond afgelopen vrijdag aanbevolen in de boekenbijlage van de NRC (misschien heb je dat ook wel gezien), omdat er net een Nederlandse vertaling is uitgekomen, en laat ik nou toevallig de Engelse versie sinds begin dit jaar in huis hebben!

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Eentje voor op mijn lijstje! Al ben ik normaliter wel iemand die vooral voor het verhaal leest, dit gaan we proberen!

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Hoi Anna, klinkt als een erg leuk boek hoewel ik zelf als Brabander niets met carnaval heb. Aangezien ik vind dat ik een beetje op de hoogte moet blijven van de Nederlandstalige literatuur zet ik het op mijn TBR-lijstje.
    Ik ben nu bezig met een verzamelbundel met de Bommel strip van Marten Toonder en ben daar razend enthousiast over. Ik had me nooit gerealiseerd dat Toonder zo goed kon schrijven. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Goed zo Theetante, het is avontuurlijk om zo nu en dan ook eens iets heel anders te proberen! Dat was ook de reden waarom ik aan dit boek ben begonnen en je ziet hoe goed dat heeft uitgepakt voor mij.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Hoi Erik, die Bommelbundels heb ik aan het eind van mijn middelbare school veel gelezen. Ze mochten bij ons op de lijst, want ook mijn leraar Nederlands vond dat Toonder erg goed kon schrijven.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Net als sommige andere mensen hier heb ik ook niets met carnaval en daarom het boek niet gelezen. Ik heb wel zijn vorige, Morgen zijn we in Pamplona, gelezen. Dat was wel aardig, maar ging over stierenrennen, en dat is óók weer een onderwerp dat mij niet aanspreekt. Wel vond ik het goed geschreven maar dat was niet genoeg voor mij.

    Maar goed, we weten al dat ik meer een plot nodig heb dan jij, hoewel ik goede literatuur zeker kan waarderen.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Judith, inderdaad niks voor jou volgens mij, dit boek, dus lekker laten schieten!

    BeantwoordenVerwijderen
  11. grappig, zie Stoner net vandaag voor 't eerst voorbijkomen op Facebook, zie ik hem ook bij jou! Ben benieuwd. En dit boek: je bespreking was enthousiast maar toch ... kweenie.

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Hella, ik denk dat je de schrijfkunst van Van Mersbergen zonder meer zou waarderen, maar als het je niks lijkt, zou ik er niet aan beginnen.
    Stoner daarentegen wordt wel een aanrader, ook voor jou. Dat voorspel ik nu al.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Ik zou dit boek kunnen proberen ... Dank je wel voor je review.

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Graag gedaan, Aritha. Het is in ieder geval weer eens iets heel anders, dit boek, en erg goed geschreven.

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Hoi Anna, ik heb het boek van Jan van Mersbergen net uit en ben er ook zeer over te spreken. Jouw recensie geeft uitstekend weer waar het verhaal om draait. Een uitstekende tip. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  16. Dat is goed nieuws, Erik. Misschien helpt dit de twijfelaars ook over de streep ;-)

    BeantwoordenVerwijderen