vrijdag 2 augustus 2013

Geleend landschap

Tan Twan Eng,
The Garden of Evening Mists (Maleisië 2012)
Nederlandse titel: De tuin van de avondnevel
Roman, 352 pp.


Het begint als een sprookje. "On a mountain above the clouds once lived a man who had been the gardener of the Emperor of Japan." Maar net als in alle sprookjes zijn het kwaad en het duister niet ver weg. Want verteller Yun Ling is de enige overlevende van een Jappenkamp, waar ze met een mismaakte hand en zonder haar zuster uit kwam. Over wat er precies gebeurd is, laat ze weinig los, maar zes jaar later, in 1951, wil ze een Japanse tuin aanleggen ter nagedachtenis aan haar zuster. Haar zuster was namelijk betoverd door de tuinen van Kyoto; bovendien was de enige manier voor de twee jonge vrouwen om tijdens de oorlog even aan de verschrikkingen van het leven in het kamp te ontsnappen het in gedachten aanleggen van een Japanse tuin.

Na de oorlog stortte de juriste Yun Ling zich eerst met grote verbetenheid op de vervolging van Japanse oorlogsmisdadigers in Maleisië, maar nu heeft ze eindelijk de tijd om zich aan haar zuster te wijden. Zelf weet ze weinig van tuinaanleg, maar vlakbij de theeplantage van vrienden van haar ouders woont Aritomo, de Japanner die ooit de tuinman van de keizer was en die in de in de bergen, temidden van het oerwoud, een beeldschone Japanse tuin heeft aangelegd. Yun Ling verbijt haar haat voor Japanners (de tuinman heeft tijdens de oorlog overigens verscheidene Maleisiërs het leven gered door zijn goede connecties met de bezetters) en vraagt of hij voor haar een Japanse tuin wil creëren.

Zo begint een ongewone vriendschap, die bezien wordt vanuit het perspectief van een 63-jarige Yun Ling, die na een succesvolle carrière als strenge rechter vervroegd met pensioen gaat omdat haar geheugen aan het afbrokkelen is door een ernstige ziekte. Ze gaat nog één keer terug naar de Japanse tuin in de bergen om vast te leggen wat ze zich nog kan herinneren van haar jaren daar. In de vroege jaren vijftig was de oorlog over, maar werd Maleisië geteisterd door terroristische aanslagen van communistische verzetsgroepen. Ook daaraan bood de Japanse tuin ontsnapping. Maar de tuin is meer dan een toevluchtsoord, het is ook een krachtig symbool van orde en schoonheid te midden van chaos en geweld. En het is zelfs meer dan een symbool. Als iemand tegen Yun Ling zegt: ‘From what you’ve been telling me, it’s just about aesthetics, isn’t it?’ is ze heel stellig in haar reactie: ‘Of course not. The garden has to reach inside you. It should change your heart, sadden it, uplift it. It has to make you appreciate the impermanence of everything in life.’

Aritomo, de Japanse tuinman is net zo gesloten als Yun Ling en wil weinig loslaten over zichzelf en over hoe het precies kwam dat hij zo'n goede verhouding had met de bezetters, terwijl hij naar verluidt door de keizer was ontslagen na een conflict. Daarmee heeft de schrijver de lezer meteen aan het boek gekluisterd, want die wil niet alleen weten wat er nu precies met Yun Ling in het kamp is gebeurd, maar ook wat Aritomo achter houdt. De schrijver geeft dit zorgvuldig en langzaam prijs in een zeer sfeervol verhaal dat blijft boeien. De Japanse cultuur, in de vorm van tuinaanleg, tattoeagekunst, schilderkunst en boogschieten speelt daarin een integrale rol. Het typisch Japanse begrip shakkei is hierbij ook van groot belang. Shakkei betekent zoiets als 'geleend landschap' en meer concreet in het kader van deze roman houdt het in dat Aritomo onderdelen van de Maleisische bergen op op typisch Japanse wijze terug laat komen in zijn tuin, ze als het ware laat spiegelen, ze er op subtiele wijze in laat doorlopen.Yun Ling is er aanvankelijk minachtend over: ‘It’s nothing more than a form of deception.’ ‘Every aspect of gardening is a form of deception,’ he replied, the hollowness in his voice echoed in his eyes. Even later is Yun Ling iets minder stellig, maar nog wel skeptisch:
   ‘A garden borrows from the earth, the sky, and everything around it, but you borrow from time,’ I said slowly. ‘Your memories are a form of shakkei too. You bring them in to make your life here feel less empty. Like the mountains and the clouds over your garden, you can see them, but they will always be out of reach.’
    His eyes turned bleak. I had overstepped the bounds between us.
   ‘It is the same with you,’ he said, a moment later. ‘Your old life, too, is gone. You are here, borrowing from your sister’s dreams, searching for what you have lost.’
Zoals altijd in een oorlog en andere situaties waarin sprake kan zijn van conflicterende loyaliteiten, is niet alles eenvoudig zwartwit. De ene persoon blijkt niet brandschoon te zijn, de ander blijkt geen onmens te zijn. Er zijn moeilijke keuzes gemaakt, die consequenties hebben en waar de persoon in kwestie mee moet leven. De schrijver gaat hier niet loodzwaar mee om, maar bijna indirect en laat ook het nodige over aan de lezer.

The Garden of Evening Mists werd genomineerd voor de Man Booker Prize en won de Man Asian Literary Prize en de Walter Scott Prize. Terecht. De stijl is elegant en evocatief, en dit prachtige, gelaagde boek geeft woorden en beelden aan een bijzondere situatie die tegelijkertijd universeel is.


PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!
Bookmark and Share

4 opmerkingen:

  1. Het klinkt als een heel bijzonder boek. Het onderwerp spreekt me niet zo heel erg aan, maar daarom vind ik het altijd wel heel leuk om te horen wat jij (of anderen) daar over zeggen en ervan vinden.

    groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Het is zonder meer een heel bijzonder boek, ook als het onderwerp je niet zo aanspreekt, volgens mij. Maar zeker weet ik dat niet natuurlijk, want zelf ben ik zowel geïnteresseerd in tuinen als in Japanse kunst. Gek genoeg heb ik dit boek een hele tijd laten liggen, omdat het me nogal deprimerend leek ("weer zo'n boek over oorlogstrauma's"), maar dat is het niet. Dat komt door de mooie schrijfstijl, maar ook doordat de helende kracht van schoonheid een belangrijke (en zeer Japanse) rol speelt.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Dag Anna, dit lijkt me een bijzonder boek. Vorige week heb ik nog een Japanse tuin bezocht (wel gewoon in België, helaas) en was getroffen door de sfeer, de sereniteit, de aandacht. Ik nam me toen voor om me daar eens wat meer in te verdiepen. Dus dit boek komt als geroepen!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ik ben jaloers! Ik ben nog nooit in een Japanse tuin geweest, zelfs niet in België ;-) Als je getroffen werd door de sfeer denk ik dat je dit zeker een boeiend boek zult vinden. Het vertelt het nodige over de ideeën die achter een Japanse tuin zitten en dat temidden van een mooi en aangrijpend verhaal.

    BeantwoordenVerwijderen