donderdag 29 mei 2014

Monnik, spion en speurder

S.J. Parris,
Heresy (GB 2010)
Roman, 435 pp.
In het Nederlands verschenen als Ketterij



De speurder en verteller van dit zestiende-eeuwse misdaadverhaal is een geëxcommuniceerde ex-monnik die door de Inquisitie op de hielen wordt gezeten, nadat hij op het privaat was betrapt met één van de werken van Erasmus. Na vele omzwervingen over het Europese continent en een tijd aan het Franse hof verblijft hij nu tijdelijk in Engeland, waar hij bevriend is met de beroemde dichter en hoveling Sir Philip Sidney. Verder werkt hij stiekem voor Sir Francis Walsingham, de spymaster van Elizabeth I, die informatie over katholieke samenzweringen tegen de koningin verzamelt.

Nou nou, wel erg vergezocht allemaal, zou je zeggen. Maar truth is stranger than fiction. De omschrijving hierboven is volledig historisch en slaat op niemand minder dan Giordano Bruno, een beroemde figuur in de wetenschapsgeschiedenis. Hij durfde onder meer vol te houden dat Copernicus gelijk had en dat de aarde om de zon draaide en niet andersom, en dat de sterren ver verwijderde zonnen waren, elk met hun eigen planeten. Dit was je reinste ketterij en in 1600, zeventien jaar nadat dit verhaal zich afspeelt, sterft Bruno een gruwelijke dood op de brandstapel. Een zeer interessante figuur dus, waarvan het jammer is dat het zo slecht met hem afliep.

De serie moorden in dit boek die Bruno aan de universiteit van Oxford oplost, zijn puur verzinsel, maar het klopt dat hij daar in 1583 verbleef. Het moordverhaal voldoet heel aardig aan de eisen van het genre, en is dus onderhoudend en redelijk spannend, maar wat dit boek daar bovenuit doet stijgen is het tijdsbeeld dat Parris oproept. En dan niet het fysieke tijdsbeeld, maar vooral het beklemmende geestelijke en intellectuele klimaat, waarin en politiek en godsdienst een en hetzelfde waren, waarin op al te afwijkende ideeën de doodstraf stond en kennis gevaarlijk was. Zoals zijn abt tegen Bruno zegt vlak voordat die ternauwernood aan de klauwen van de Inquisitie ontsnapt:
“The sin of our first father was the desire for forbidden knowledge.” He enunciated each word carefully, running his tongue wetly over his lips. “He thought he could become like God. And this is your sin also, Fra Giordano Bruno. You are one of the most gifted young men I have encountered in all my years at San Domenico Maggiore, but your curiosity and your pride in your own cleverness prevent you from using your gifts to the glory of the Church. It is time the Father Inquisitor took the measure of you.”
Maar de universiteit van Oxford van 1583 is ook niet direct een walhalla. Het is een heel ander soort kennisinstelling dan nu, want als vrijheid van meningsuiting niet bestaat en actief door de staat wordt bestreden, gaat het niet om het vergaren van nieuwe ideeën maar slechts om het doorgeven van goedgekeurde bestaande kennis. Nieuwsgierigheid is verdacht en gevaarlijk. Katholieken worden gezien als staatsvijanden die het op koningen Elizabeth voorzien hebben en moeten hun geloof in het geniep belijden, terwijl het nog niet zolang geleden, onder Elizabeths voorgangster (Bloody) Mary precies andersom was en de protestanten op de brandstapel belandden. De oudste masters, die van vóór Hendrik VII's reformatie, hebben al drie keer verplicht van godsdienst moeten wisselen en niemand weet waar hun loyaliteit nu echt ligt.

In dit wespennest wordt één van de masters gedood. Rector Underhill besluit in paniek om de zaak gezwind in de doofpot te stoppen en het op een ongeluk te gooien, maar na een tweede verdachte dood lukt dat niet meer. Bruno, die zoals bekend goed is in logisch denken en graag dingen uitzoekt, krijgt de opdracht om onofficieel en discreet op onderzoek uit te gaan. Hadden de slachtoffers wellicht 'paapse' sympathieën? Of wilden ze juist een heimelijke katholiek verraden? Tussen de bedrijven door is Bruno voor zichzelf ook nog in het geheim op zoek naar een middeleeuwse manuscript met verboden kennis, dat zich vermoedelijk ergens in Oxford bevindt. Hij belandt in een gevaarlijke schemerwereld waar niemand nog weet wie hij kan vertrouwen. Zelfs de koop en verkoop van boeken is een riskante zaak in een tijdperk waar het bezit van de verkeerde kennis letterlijk levensgevaarlijk was.

Parris is er met Heresy in geslaagd een intelligente en originele speurdersroman te schrijven, die een conventioneel misdaadverhaal vertelt maar daarbij slim en overtuigend gebruik maakt van de paranoïde wereld waarin de hoofdpersoon leeft. Het is een echte aanrader voor de liefhebber van historische speurdersromans en is het eerste deel van een serie waarin inmiddels vier delen zijn verschenen. Fans van de boeken van C.J. Sansom, die iets eerder (in de tijd van Hendrik VIII) spelen, zullen hier geheid van genieten.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

14 opmerkingen:

  1. Enthousiasmerend verhaal maar ik heb me wel zitten afvragen waarom je het "maar" 3,5 ster hebt gegeven, op basis van je bespreking zou ik eerder verwachten 4,5 of minstens 4. Er is dus wel iets wat je wat minder vond en ik haal dat niet uit je bespreking maar ben er wel benieuwd naar?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dan ben ik niet helemaal duidelijk geweest. Ik ben eerlijk gezegd nogal uitgekeken op misdaadromans. Ik ken de formule nu wel en heb er de laatste tijd zelfs een paar gelezen die ik niet eens besproken heb, omdat ze me aan de ene kant volkomen koud lieten, maar er aan de andere kant ook niks mis mee was.
      Als je met een koele blik naar de plot van dit verhaal kijkt, is het zo conventioneel als het maar kan. Alle ingrediënten van het genre zitten er wel zo'n beetje in en ze zijn best deskundig verwerkt, maar verdienen hooguit 3 sterren, wat mij betreft (maar hou wel in gedachten dat ik - jammer genoeg - wat uitgekeken ben op het genre). Het is de setting die zo goed gedaan is: die verdient met gemak 4 sterren, waardoor ik gemiddeld op 3,5 uit kom.

      Verwijderen
    2. OK, dat had ik inderdaad niet uit je bespreking gehaald! Dank voor je toelichting.
      Dus als ik juist zin heb in iets recht toe rechtuit spannends wat lekker klopt met de conventies van het genre (een comfort read), kan ik dit boek wel gaan lezen ;-)

      Verwijderen
    3. Ja hoor, als comfort read voldoet het prima. Daar lees ik dit soort boeken ook in de eerste plaats voor. We kunnen tenslotte niet permanent in Middlemarch verblijven ;-)

      Verwijderen
  2. Ik lees ze eigenlijk nooit, of je moet Eco's Naam van de Roos ook een speurdersroman noemen. Ben dus niet zo bekend met het stramien. Ergo, het zou zo maar eens wat kunnen zijn voor de beginneling ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Zou heel goed kunnen, Koen. Voor een beginneling is de formule nog niet afgesleten en daarnaast heeft dit boek genoeg extra's om de moeite waard te zijn. Het is een lekker ontspannend tussendoortje, voor als je daar naar op zoek bent.

      Verwijderen
  3. Ik heb deze een tijdje geleden gelezen en inderdaad, de historische setting is origineel en goed gedaan. Ik vond het, binnen het genre, een van de betere.
    Ik begrijp wat je zegt over uitgekeken raken op een bepaald genre, in dit geval misdaadromans. Ik merk dat ik op dit moment vrij weinig lees daarvan, een enkele nog, terwijl ik er een paar jaar geleden heel veel van las. Grappig om te zien hoe dit kan verschuiven, en dat ik niet de enige ben bij wie dit gebeurt. :-)

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ergens vind ik het wel jammer dat ik niet meer lekker helemaal op kan gaan in een misdaadroman. Ik heb er decennia lang van gesmuld, maar kennelijk komt toch een keer de tijd dat je op zoek moet naar andersoortige ontspanningslectuur.

      Verwijderen
    2. Ik heb vroeger ook heel veel detectives en misdaadromans gelezen, maar dat doe ik tegenwoordig nauwelijks meer.

      Andersoortige ontspanningslectuur: misschien is Lissa Evans iets voor jou (Spencer's List, Odd One Out - haar derde boek, Their Finest Hour and a Half, heb ik nog niet gelezen).

      Verwijderen
    3. O ja, Lissa Evans! Die was ik helemaal vergeten. Ik heb Their Finest Hour and a Half gelezen (bespreking hier) en vond dat een heerlijk boek. Zojuist even gekeken wat er in eboek van haar was en spontaan Spencer's List aangeschaft omdat het maar € 7 was én er een rooie cyper op de kaft staat. Onweerstaanbaar.

      Verwijderen
    4. Oeps, en ik was jouw bespreking helemaal vergeten, laat staan dat ik er op gereageerd had. Senior moment!

      Ik heb Spencer's List net met veel plezier gelezen en hoop van jou binnenkort hetzelfde. :-)

      N.a.v. Heldinnes reactie: iemand op mijn LJ vriendenlijst noemde het eerste Amelia Peabody-boek "great fun": http://callmemadam.livejournal.com/395691.html

      Verwijderen
  4. ik ben voor de verandering weer eens begonnen in deel 1 van de Amelia Peabodyserie (heb ze destijds in 't NLs gelezen, nu in 't Engels) en ik moet zeggen: heerlijk. Sfeervol en humoristisch.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Gut, ik heb nog nooit van Amelia Peabody gehoord. Het klinkt als iets uit de cosy detective hoek.

      Verwijderen
  5. nou en of, en dat allemaal vergezeld van mummies
    http://www.ameliapeabody.com/

    BeantwoordenVerwijderen