zondag 18 januari 2015

Hoe de rand het centrum werd

Michael Pye, The Edge of the World:
How the North Sea Made Us Who We Are (GB 2014)

Geschiedenis, 450 pp.
Nederlandse titel: Aan de rand van de wereld: 
hoe de Noordzee ons vormde



Tweeduizend jaar geleden lag het zwaartepunt van Europa en omstreken rond de Middellandse Zee. Maar na de val het Westromeinse rijk en het aanbreken van de Middeleeuwen verschoof dat zwaartepunt langzaam naar het noordwesten, richting kille grijze Noordzee, waar de Romeinen voor het overgrote deel nooit echt doorgedrongen waren. Dat begon, volgens Michael Pye, met de Friese handelaren die vanaf die zee niet alleen de kusten van Noordwest-Europa afvoeren, maar dankzij hun stapelplaats Dorestad ook handel dreven ver het binnenland in, naar de landen van de Franken. En en passant deden ze iets revolutionairs:
they reinvented money. They took coins with them on their trading voyages, money for buying and selling and doing business. Other territories had run out of cash, or lived off gifts and barter, or stopped using money for anything except tax and politics, but the Frisians carried the idea of using money wherever they went. It was not at all a trivial idea. With it came ideas of the value of things and how to calculate that abstract value on paper.
De Noordzee was in de vroege middeleeuwen hét vehikel voor de verspreiding van nieuwe spullen en nieuwe ideeën. De ondernemende Friezen hadden overal handelskolonies, maar helaas begon het na een eeuw of twee mis te gaan, toen de Vikingen opkwamen, zo rond 800.Want de Vikingen waren niet alleen kapers en rovers en plunderaars, maar net zo goed handelaars en dus concurrenten. Pye vertelt mooi over hun reizen naar IJsland en Groenland en Newfoundland, over hoe ze Dublin en Kiev stichtten, over stokvis. Maar ook boeken reisden in deze tijd en in deze regio. Vanuit het reeds gekerstende Engeland gingen manuscripten heel Europa door, onder andere met geloofsijverige zendelingen. Arme Bonifatius werd bij Dokkum de kop ingeslagen vanwege een met juwelen ingelegde bijbel die hij bij zich had (een gebeurtenis die Pye overigens niet vermeldt). Oh, en wist je trouwens dat de Ieren in deze periode de interpunctie hebben uitgevonden?

On the Edge gaat niet over koningen en oorlogen, maar over handelaren, zeevaarders, vissers, missionarissen, begijnen en de veranderingen die hun rusteloze activiteiten in ons deel van de wereld teweeg brachten. Het is losjes chronologisch, maar vooral thematisch. Pye licht een interessant onderwerp uit, en begint te vertellen, niet op een geordende academische manier, maar door middel van smakelijke anekdotes die hij vervolgens op boeiende wijze in een groter verband plaatst en van allerlei interessante zijpaden voorziet. 

Daarmee is het geen doorsnee geschiedenisboek, maar eerder een impressionistische vertelling over ontwikkelingen rond de Noordzee van circa 600 tot 1600. Het leest heerlijk en het is een verrassend leerzame aanvulling op de vaderlandse geschiedenis. Heb je er bijvoorbeeld ooit bij stil gestaan hoe het maken van boter er voor heeft gezorgd dat wij zo'n extreem proper landje werden in de middeleeuwen? Pye legt uit hoe. En had je ooit gedacht dat middeleeuwse Noren uiterst modebewust waren en verzot waren op geborduurde schoenen en gouden linten? Dat je in het twaalfde-eeuwse Bergen uitgelachen werd als je achter de mode aanliep? Allemaal het gevolg van een wereld die dankzij de Noordzee tegelijkertijd steeds groter en steeds kleiner werd. Niet alleen handelswaar en mensen gingen de zeeën over, maar ook modes en ideeën. En mode ging over meer dan mode, het was een teken van een snel veranderende wereld, van het wegvallen van de gevestigde orde. Vooral de Engelsen werden daar erg zenuwachtig van:
England wanted to maintain its solid system of class, of course, but also to protect English trades against foreign goods. All this was itself dressed up with a moral anxiousness, so the laws about fashion were meant to adjust people’s souls as well as their pockets and their wardrobes, and make them better persons. They would obviously be better if they knew their place. The laws kept coming to make sure the wrong people did not wear the right clothes..
Geen bont voor lieden met minder dan 100 pond per jaar. Geen zijde voor bediendes. Geen felle kleurtjes voor de arbeiders. Niet dat die wetten hielpen, natuurlijk.
   
Dit is helemaal mijn soort geschiedenisboek. Ik hou ervan om te lezen wat gewone mensen destijds uitvraten en ik hou van een schrijver die interessante verbanden weet te leggen. Daarnaast zijn de vroege middeleeuwen ook nog eens mijn favoriete periode, om precies dezelfde reden dat Pye deze tijd zo interessant en belangrijk vindt: Noordwest Europa begon voor het eerst wat voor te stellen en legde de kiem voor de moderne wereld. Er is veel meer te beleven aan de middeleeuwen dan ridders en kastelen, het was in veel opzichten helemaal geen achterlijke periode, maar juist één van vooruitgang, en de term "donkere middeleeuwen" wil ik dan ook nooit meer horen. Nog niet geheel overtuigd? Lees dan dit geweldige geschiedenisboek en je laat je onderhouden en informeren door een bijzondere geschiedschrijver.
____________________
Bettina heeft ook een goeie bespreking van dit boek geschreven, en lees ook vooral de bespreking van Monica die een hele andere opvatting over het boek heeft.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

17 opmerkingen:

  1. Hoi Anna, dit boek lijkt mij ook wel wat. Groet, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ja, een prachtig boek. Fijn te lezen dat je er net zo van hebt genoten als ik!

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik heb zojuist nog een laatste zin toegevoegd met een link naar jouw bespreking, die zeer de moeite waard is.

      Verwijderen
    2. En wat stond er in de Engelse versie over Henry VII, Anna? Dat hij van het huis Windsor was, of toch van het huis Tudor?

      Verwijderen
    3. Nergens een Windsor te bekennen in de oorspronkelijke versie! Hoe de vertaler die er bij heeft gehaald is mij een raadsel. Zeker even een klein vlaagje van verstandsverbijstering. Net zoiets als wat ik laatst in een bespreking las: daar werd de Duke of Wellington volledig serieus als Nieuw-Zeelander bestempeld. Nu weet ik dat de stad Wellington in Nieuw-Zeeland ligt, maar ik weet ook zeker dat de tegenstander van Napoleon nooit een voet heeft gezet ;-)

      Verwijderen
  3. Dag Anna,

    Ik heb dit boek onlangs gelezen en mijn mening (http://www.librarything.com/work/15448396/reviews/114845569) verschilt nogal wat van die van jou. Misschien ben ik als historica wel extra gevoelig voor de valkuilen van geschiedschrijving. Ik geef toe dat de laagdrempeligheid van dit boek de meer erudiete boeken over dit boeiende tijdperk in de schaduw zet, maar ik vond het toch maar een allegaartje van uit hun context gerukte feitjes en leuke anecdotes die werden samengevoegd tot een vlot weglezend boek dat evenwel geen correct beeld geeft van de middeleeuwen. Nu ja, we kunnen ook niet over alles dezelfde mening hebben, toch? Ik ben blij dat jij er zoveel plezier aan hebt beleefd.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor je aanvulling, Monica. Goed onderbouwde tegengeluiden zijn altijd welkom, want prikkelend.
      Ik heb het boek natuurlijk met een heel andere insteek dan jij gelezen. Jij bent historica en dus deskundige, ik ben slechts een geïnteresseerde leek die redelijk wat over de periode heeft gelezen, maar in de verste verte niet deskundig. Ik kan dus niet goed beoordelen of het allemaal klopt, wat Pye beweert.
      Dat dit geen wetenschappelijk boek is, mag duidelijk zijn, en volgens mij heeft Pye die pretentie ook niet: hij schrijft duidelijk voor the general public. Een allegaartje vond ik het echter niet, hij trekt wel degelijk lijnen en zette (tenminste voor mij) ook wel de nodige context neer. Een lijnrecht betoog is het echter ook zeer zeker niet. Ik gebruikte de term 'impressionistisch', maar vind dat in dit verband helemaal geen diskwalificatie, zeker niet op de wijze waarop Pye het doet.
      Opvallend genoeg had Bettina niet jouw bedenkingen, terwijl die ook historica is. Aan de andere kant kan ik me jouw bezwaren vanuit jouw positie ook wel voorstellen.

      Verwijderen
    2. PS Monica, ik heb zojuist aan het einde van mijn bespreking ook een link naar die van jou gemaakt, zodat iedereen uitgenodigd wordt om van verschillende meningen over dit boek kennis te nemen.

      Verwijderen
    3. Tja, ook historici verschillen onderling nogal eens van mening en dat is maar goed ook, want anders zouden we al snel uitgeschreven zijn. Overigens hebben boeken als die van Pye m.i. zeker ook hun waarde omdat ze op zijn minst wat kleur en reliëf geven aan een voor velen nog te duistere periode. En aangezien ik recent ergens heb gelezen (en alweer vergeten waar dat ook weer was) dat we het meeste van alles wat we ooit lezen toch snel vergeten, vind ik het boek van Pye ook weer niet zo "fout" als misschien uit mijn reactie naar voren was gekomen. Toch vond ik de boeken van bijv. Luit van der Tuuk interessanter (al is ook op zijn aanpak ook wel wat kritiek te geven).

      Verwijderen
    4. Luit van der Tuuk kende ik nog niet, maar de titels die op LibraryThing staan, zien er erg interessant uit. Welke heb jij gelezen? Als Friezin voel ik een onweerstaanbare neiging om onmiddellijk zijn boek over de oudste geschiedenis van de Friezen te bestellen, maar misschien zijn de andere beter?

      Verwijderen
    5. Ik las "Noormannen in de Lage Landen" en "De eerste Gouden Eeuw" maar de andere staan, als "Friesofiel" en liefhebber van de vroege middeleeuwen ook hoog op mijn verlanglijstje. Als je wil zal ik "De Friezen" graag voorproeven :-)

      Verwijderen
    6. Wat een uitstekend idee! Ik ben heel benieuwd naar jouw oordeel voer "De Friezen". Houd je me op de hoogte?

      Verwijderen
  4. Ik heb je recensie even opgezocht Monica, ik heb dit boek niet gelezen, maar dat er weinig geschreven bronnen zijn van de Friezen klopt niet helemaal, er zijn heel veel wetteksten en kloosterkronieken.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, interessant is dat. Het oude Friese recht was destijds al behoorlijk ver ontwikkeld en Friesland heeft wat dat betreft al een hele lange en eigen juridische traditie.

      Verwijderen
  5. Ik had de bespreking van Bettina al gelezen en was al enthousiast geraakt, dus het boek ligt al in de kast. Ik moet het nog lezen, maar ik houd op zich van verhalende geschiedenis. Zo heb ik ontzettend genoten van de vier delen van De geschiedenis van Europa van Kartsen Alnaes. Die beschrijft de geschiedenis met verhalen uit de praktijk, vanuit de bevolking, vanuit royalty, maar in ieder geval verhalend, zonder droge opsommingen. Benieuwd of iemand die ook kent, ik heb ze alle vier (allemaal 600+ pagina's) achter elkaar uitgelezen...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nee, Koen, die boeken ken ik niet. Ik heb er zelfs nog nooit van gehoord, maar ik heb de naam van de schrijver goed in mijn oren geknoopt en wie weet ga ik daar nog eens aan beginnen.

      Verwijderen