woensdag 11 maart 2015

Een nieuw begin

Emily St. John Mandel,
Station Eleven (Canada 2014)
Roman, 353 pp.
Nederlandse titel: Station elf



Plotseling dook dit boek overal op: juichende recensies in de pers, nominaties voor literaire prijzen, enthousiaste Engelstalige bloggers. Zonder die warme aanbevelingen zou ik niet zo gauw aan dit boek zijn begonnen, want: alweer zo'n ongetwijfeld deprimerende dystopie die in de nabije toekomst speelt. Hier is wat er is gebeurd: naar schatting 99,99% van de mensheid is in moordend tempo neergemaaid door het agressiefste virus ooit; slechts hier en daar leven nog wat plukjes mensen. De beschaving zoals wij die kennen is in elkaar gestort en de overlevenden moeten vechten om de overgebleven hulpbronnen. Er is geen elektriciteit meer, geen vlieg- en autoverkeer, geen centraal gezag, geen grenzen. Goed om kunnen gaan met wapens is een vereiste om te overleven. Toch zijn er her en der een paar idealistische zielen die nog wat cultuur proberen te redden. Een oude man heeft bijvoorbeeld op de afgelegen luchthaven waar hij 20 jaar terug strandde, toen de pandemie uitbrak, een museum ingericht, iemand doet een poging weer een krant te beginnen en een reizend theater- en muziekgezelschap houdt de klassieke muziek en Shakespeare levend.

Allemaal al eens vaker gezien, en toch, wat een prachtig mooi boek bleek dit te zijn en wat kan die Mandel schrijven!

Zoals wel meer romans die zich heen en weer bewegen tussen verleden en toekomst heeft ook deze één scharnierpunt, waar alles om draait. Dat is de openingsgebeurtenis, die tevens samenvalt met de uitbraak van de pandemie. Een beroemde acteur wordt tijdens een voorstelling van King Lear ineens onwel, zakt in elkaar en is even later dood. Hartaanval. Tijdens deze dramatische episode die het boek meteen tot een ijzersterke pageturner maakt, worden de meeste personages die in de rest van het boek op zullen treden geïntroduceerd: Arthur Leander, de acteur die zo plotseling sterft, Kirsten die dan acht is en een piepklein bijrolletje in King Lear heeft, Jeevan uit het publiek die Arthur probeert te reanimeren, Arthurs oude vriend Clarke, Miranda de eerste ex-vrouw van Arthur, Elizabeth de tweede ex-vrouw van Arthur en hun zoontje Tyler.

Twintig jaar later (het Jaar Twintig) is Kirsten onderdeel van The Traveling Symphony, het rondreizende gezelschap dat door een ontvolkt en niet ongevaarlijk stukje Canada trekt met als motto "Because survival is insufficient". Deze roman draait daarom ook niet in de eerste plaats om overleven - en zelfs niet alleen om cultuur. Wat hem zo indrukwekkend en onvergetelijk maakt is de aangrijpende sfeer van weemoed en melancholie; de realisatie dat de mensen nooit beseften hoe goed ze het hadden totdat het hen in één keer ontnemen werd.
We bemoaned the impersonality of the modern world, but that was a lie, it seemed to him; it had never been impersonal at all. There had always been a massive delicate infrastructure of people, all of them working unnoticed around us, and when people stop going to work, the entire operation grinds to a halt. No one delivers fuel to the gas stations or the airports. Cars are stranded. Airplanes cannot fly. Trucks remain at their points of origin. Food never reaches the cities; grocery stores close. Businesses are locked and then looted. No one comes to work at the power plants or the substations, no one removes fallen trees from electrical lines.
"The more you remember, the more you've lost," zegt Kirsten als ze geïnterviewd wordt door de man die de pers nieuw leven in probeert te blazen. Daarom is het nieuwe bestaan gemakkelijker voor de jongeren.

En toch is er ook schoonheid. De sterren en de Melkweg zijn in hun volle glorie zichtbaar geworden, nu er geen lichtvervuiling meer is. De bossen worden weer ongerept en vullen zich met herten. Bloemen nemen het asfalt over en alle alledaagse spullen van voor het Jaar Nul krijgen een schoonheid die ze daarvoor nooit hadden. Het is de reden dat Clark zijn Museum of Civilization begint, een collectie van achtergelaten en verloren iPads, mobieltjes, credit cards e.d. die geen enkele functie meer hebben, maar plotseling een esthetische en emotionele lading hebben gekregen: "in his present state of mind, all objects were beautiful. He stood by the case and found himself moved by every object he saw there, by the human enterprise each object had required."

En wat ging iedereen nonchalant met dat leven om:
“I used to write ‘T-H-X’ when I wanted to say ‘thank you.’ ”
“I did that too. Because, what, it would’ve taken too much time and effort to punch in an extra three letters and just say thanks? I can’t fathom it.”
Steeds wordt de wereld van vóór de pandemie tegenover die van het leven van erna gezet. Dat heen en weer springen in de tijd wordt door de schrijfster zo knap gedaan, dat ze daarmee niet alleen geleidelijk aan banden en dwarsverbanden tussen de personages van toen en nu onthult (waarom heeft bijvoorbeeld de hond van de gevaarlijke sekteleider dezelfde naam als de hond in het sf-stripverhaal dat Kirsten al 20 jaar koestert?), maar ze ook een emotionele band tussen lezer en personages schept, zodat je zelf hun heimwee voelt.

De roman eindigt niet zwartgallig, maar letterlijk met een sprankje licht, één van de mooiste momenten in het boek, nu je je als lezer zo ingevoeld hebt in de personages en hun nieuwe omstandigheden. Ik kreeg een brok in mijn keel bij dit sprankje. Hier en daar hoor je een enkele stem die stelt dat het onterecht is dat Station Eleven is genomineerd voor een aantal prestigieuze prijzen, omdat het niet vernieuwend of stilistisch avontuurlijk is. Dat mag zo zijn, maar het blijft wel één van de mooiste recente boeken die ik de afgelopen tijd heb gelezen
__________________
Korte aanvulling: en wat lees ik een paar minuten nadat ik deze bespreking heb gepost in The Guardian? George R.R. Martin zegt precies hetzelfde als ik!


PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

23 opmerkingen:

  1. Dat klinkt goed zeg. Ik kan me voorstellen dat je hier een veel dikkere pil over kan schrijven ook. Niet het gevoel dat er meer uit te halen was geweest of is het eigenlijk precies goed zo? Ben wel benieuwd.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Integendeel Koen, het is precies goed, ook al snijd ik lang niet alle thema's aan die het boek zo de moeite waard maken. Anders had ik het geen 5 sterren gegeven. Dat doe ik niet zo vaak en het is eigenlijk wel een boek dat ik bijna iedere lezer van mijn blog zonder reserveringen kan aanbevelen.

      Verwijderen
  2. Op het lijstje! (maar heb Hild en Hermione Lee nog niet uit, zucht ...)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja Hella, het leven is zwaar ;-) Voordeel van dit boek is wel dat je het snel uit hebt. Ik was er in ieder geval vanaf p. 2 aan verslingerd.

      Verwijderen
    2. ben er inmiddels aan begonnen, ze schrijft echt formidabel!

      Verwijderen
    3. Ja, genieten is dat, hè? Ik was meteen door de allereerste zin ("The king stood in a pool of blue light, unmoored" - wat een beeld!) al getroffen door haar enorme talent.

      Verwijderen
  3. Ooooh dit wil ik ook lezen! Ik had het ook al gezien op shinynewbooks.co.uk :)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Shiny New Books heeft helemaal gelijk, Lalagè. Lezen dit boek!

      Verwijderen
  4. Je zou me zowaar overtuigen om me nog eens aan een dystopie te wagen. Na het debacle met Maria Doria Russell, heb ik het wel zo'n beetje gehad met het genre, maar als jij 5 sterren geeft, dan moet het wel écht goed zijn. Dus, wie weet...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Monica, ik ben ook niet perse zo van de de dystopieën, maar deze is zo goed geschreven en weet van begin tot eind zo te boeien dat ik toch denk dat je er gerust aan kunt beginnen.

      Verwijderen
  5. Station 11 was idd prachtig. Ik moet wel bekennen dat ik iets minder gecharmeerd was van het leven na (teveel science fiction gezien?) en vooral onder de indruk was van de manier waarop ze de personages neerzette. Dat leverde prachtige pagina's op.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Grappig dat we op onze eigen lees- en kijkervaringen van verschillende aspecten van dit boek hebben genoten. Ik vond juist de overweldigende heimwee uit het toekomstdeel en het perspectief waarin dat onze tijd plaatst zó prachtig, dat het me nog heel lang bij zal blijven. Maar ik heb - afgezien van Star Trek - niet heel veel sf gezien of gelezen.

      Verwijderen
  6. Ik heb het uit en geef het vijf sterren. Wát een boek!

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ik had deze mooie bespreking eerder gemist. Belatedly op het lijstje gezet, mijn bieb heeft het gelukkig!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat mij betreft wordt dit mijn mooiste boek van 2015 en ik denk dat Hella er ook zo over denkt. Ik ben benieuwd wat jij er van vindt - het moet bijna wel tegenvallen met zoveel lof ;-)

      Verwijderen
    2. Het zal in ieder geval niet mijn mooiste boek van 2015 worden, want ik heb de rest van het jaar al zo'n beetje volgepland! En Richard McGuire krijgt al zware concurrentie van Kate Atkinson, terwijl hij vast dacht dat hij het op zijn sloffen ging winnen :-)

      Verwijderen
    3. Ik heb het boek net gelezen. Ik was niet zo enthousiast als jullie, maar ik vond het wel prachtig geschreven.

      Mijn nogal rammelende bespreking staat hier.

      Verwijderen
  8. Er is trouwens iets fout gegaan met de link in je fictie-lijst, ik krijg een 'pagina bestaat niet'-melding.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor het doorgeven. Het is me niet helemaal duidelijk wat er mis is gegaan, maar in ieder geval doet de link het nu weer.

      Verwijderen
  9. Ik lees dit nu pas allemaal; het boek heb ik een maand geleden gelezen. Kun je je voorstellen dat het in CC-tijd nog veel meer impact heeft op een mens? En kun je je voorstellen dat ik het heel vervelend vind dat ik alleen met mensen omga die al bij voorbaat zeggen: "O, nee, SF? Dystopisch? O, Bah! Niets voor mij". Kun je je voorstellen dat ik me nu afvraag of ik alleen maar foute vrienden heb?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. O ja, ik kan me dat van die impact helemaal voorstellen. Ik heb het boek om die reden laatst nog cadeau gedaan aan iemand.
      Zonde dat jouw vrienden zulke vooroordelen hebben. Alsof een boek automatisch prut is omdat het in de toekomst speelt en/of dystopisch is. Misschien kun je ze er op wijzen dat de tijdloze klassiekers 1984 en Brave New World ook dystopische sf zijn!
      Ik moet bekennen dat ik vroeger een vaag soort vooroordeel tegen fantasy had. Maar daar ben ik ook over heen gegroeid ;-)

      Verwijderen
    2. Dank voor je reactie, Anna. Ik blijf mijn vrienden trouw, want behalve dát, zijn ze echt de moeite waard. :) Met fantasy heb ik (nog?) niet zo veel, maar waarschijnlijk ben ik daarin net zo blinde -vlekkerig als mijn vrienden zijn voor bv. St. John Mandel.Ik probeer toch ijzerenheinig te blijven propageren! O, wat een prachtig en bijzonder boek is het.
      Onbeholpen woorden, maar gelukkig kan ik jouw veel betere woorden doorgeven.

      Verwijderen