woensdag 26 augustus 2015

Van de andere kant

Jane Gardam,
The Man in the Wooden Hat (GB 2009)
deel 2 van de Old Filth-trilogie
Roman, 289 pp.
In het Nederlands: Een trouwe vrouw




Jane Gardam,
Last Friends (GB 2013)
deel 3 van de Old Filth-trilogie
Roman, 225pp.
In het Nederlands: Laatste vrienden


Ik heb Jane Gardam inmiddels gebombardeerd tot één van mijn favoriete schrijvers. Zoals de criticus van de New York Times het hier stelt in zijn recensie van Last Friends: "Her prose is so perceptive and fluid that it feels mentally healthful, exiling the noise and clutter of your mind as efficiently as a Schubert sonata. She could make actuarial tables pleasurable." Jammer dat ze bij het grote publiek zo onbekend is, dus alle literaire fijnproevers die dit lezen zou ik willen zeggen: breng daar verandering in en ga de Old Filth-trilogie lezen!

Licht touché
Een trilogie gaat in deel 2 over het algemeen verder waar deel 1 ophield en deel 3 pakt de draad weer op aan het eind van deel 2. Jane Gardam doet het anders, en interessanter (alhoewel E.L. James het kunstje met aanzienlijk minder succes heeft afgekeken voor haar meest recente pulpproduct). Deel 1, Old Filth, over het leven van jurist en Verre Oostenganger Sir Edward Feathers las en besprak ik alweer vier jaar geleden. Het was een prachtig boek, subtiel geschreven en "strangely moving", zoals het destijds in de pers werd omschreven. We leerden de mens achter de stiff upper lip van de geslaagde koloniaal kennen en maakten de onopvallende maar traumatiserende tragedie van zijn jeugd mee. Het boek eindigde met de dood van Feathers, welke gebeurtenis van het boek een prachtig afgerond geheel maakte, een geheel dat serieuze zaken aansneed maar altijd een licht touché behield.

Deel 2 en deel 3 gaan terug in de tijd en bestrijken grotendeels hetzelfde tijdsbestek als deel 1. Maar The Man in the Wooden Hat vertelt het verhaal vanuit het perspectief van Feathers' vrouw Betty en Last Friends gaat vooral over zijn gehate rivaal Terry Veneering (werkzaam op hetzelfde terrein), en licht bovendien een aantal bijfiguren uit. Geen van beide boeken vond ik helemaal zo indrukwekkend en ontroerend als deel 1, maar ze zijn wel allebei wederom geweldig geschreven, subtiel, humoristisch en diep menselijk en ik had na deel 2 zoveel affectie gekregen voor de personages en was zo gecharmeerd van de schrijfstijl dat ik meteen ben doorgegaan met deel 3, wat natuurlijk een aanbeveling van jewelste is. Ook in deel 2 en 3 bleek er weer veel meer achter de personages te zitten dan je bij een oppervlakkige kennismaking zou denken. Gardam is een meester in het onthullen van de geheimen van maatschappelijk succesvolle karakters die een keurige maar oninteressante façade hebben, en waarachter echte mensen blijken schuil te gaan met al hun fascinerende tegenstrijdigheden en zwakheden.

De echtgenote en de aartsrivaal
The Man in the Wooden Hat, met echtgenote Betty als focus, is vooral het verhaal van een onvolmaakt maar duurzaam huwelijk. Het begint als de jonge, levenslustige Betty in Hong Kong het per brief verzonden huwelijksaanzoek van Edward Feathers accepteert, omdat hij voor iemand uit haar milieu de perfecte kandidaat is, vlak daarna op een feestje voor het eerst zijn aartsrivaal Terry Veneering in de ogen kijkt en zich met een schok realiseert dat hun kennismaking helaas een uur te laat plaats vindt. De levens van deze drie mensen blijven tot het eind toe met elkaar verweven, maar niet altijd op voorspelbare wijze.

Het vervolg, Last Friends, heeft nog meer verrassingen in petto. De schatrijke Veneering blijkt zich ontworsteld te hebben aan een arm en onorthodox gezin, en heeft net als Feathers in zijn jeugd een tragedie meegemaakt. Maar er is een groot verschil. Een schoolmeester die beide jongens in hun jeugd kent, doet Veneering, die dan al jaloers is op de bevoorrechte Feathers, een voorspelling:
Feathers will have a charmed life and he deserves it, for he had a terrible start. He was unloved from birth. Whereas you – boy – I understand have had a loving home and interesting parents. This will get you through everything. Almost. Because you were loved, you’ll know how to love. And you will recognise real love for you.
Kolonialisme en de Britse klassenmaatschappij
Feathers' bevoorrechte koloniale milieu was er eentje dat kinderen op jonge leeftijd naar kostschool in Engeland stuurde, waar ze meestal wel leerden hoe ze maatschappelijk succes konden bereiken maar niet om lief te hebben. En mensen als Veneering, uit een warm maar arm nest, spendeerden hun hele leven aan het trachten dat maatschappelijke succes te evenaren, maar hoorden er nooit echt bij. Daarmee is deze serie boeken er een die laat zien wat klasseverschillen en het Britse imperialisme met mensen deden. Toch lijkt deze koloniale wereld definitief eentje van het verleden, suggereert Gardam in het laatste hoofstuk. Daar brengt ze twee bijfiguren aan het eind van hun leven op onverwachte manier samen. De wat onbenullige rechtersvrouw en de weinig populaire advocaat zijn beiden oud en hebben verder niemand meer uit hun inmiddels verdwenen wereld, en de klasseverschillen doen er ineens niet meer zoveel toe. Het is een mooi en bevredigend einde, met bovendien een positieve kijk op ouderdom.

Rijk bouwwerk
Net als in deel 1 laat Gardam ook in deze vervolgdelen veel aan de lezer zelf over. Ze levert op levendige wijze en met humor en warmte de bouwblokken aan en laat de lezer het uiteindelijke, complexe en rijke bouwwerk zelf afmaken, en laat hem vervolgens zelf conclusies trekken. Hoewel de boeken alle drie heel  toegankelijk zijn en voor de minder diepgravende lezer schijnbaar simpel, schuilt het ware plezier in het lezen tussen de regels door en in het ontdekken van lijnen die je zelf als lezer, onder de onderhoudende oppervlakte, hebt doorgetrokken met behulp van het moois dat Gardam je heeft aangeleverd.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.

9 opmerkingen:

  1. Oh, dit maakt wel heel nieuwsgierig! *zuchtend het lijstje er weer bij pakt*

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ja, het leven van een literatuurliefhebber valt nu eenmaal niet mee ;-)

      Verwijderen
  2. Hoi Anna, ik heb je recensie van deel 1 weer eens gelezen en het boek meteen maar gereserveerd bij de bibliotheek. Ik ben erg benieuwd. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik ben ook benieuwd, Erik. Het is niet een boek voor iedereen en ik weet ook niet zeker of ik het jou specifiek zou aanraden. Het is namelijk van belang dat je je niet haast bij dit boek en dat je vooral tussen de regels door leest, anders denk ik dat het weinig indruk zal maken. Enfin, zoals ik al zei: ik ben ook heel benieuwd wat je er van vindt.

      Verwijderen
    2. Hoi Anna, ik ben inmiddels op blz 80 van "Old filth"en ik vind het in een woord een geweldig boek. Niet eens zozeer de inhoud van het boek, maar haar stijl vind ik fantastisch, misschien wel het mooiste Engels dat ik ooit gelezen heb (ik heb toch aardig wat in het Engels gelezen). Ik ben erg benieuwd hoe het verhaal zich afwikkelt. Over je vorige aanrader "Death of the critic" waren we het niet met elkaar eens, maar hier heb jij absoluut gelijk met je 5 sterrenwaardering. Bedankt voor de tip, Erik

      Verwijderen
    3. Fijn dat je Jane Gardam ook zo'n geweldige schrijver vindt, Erik. Ze heeft gelukkig nog veel meer geschreven, dus je kunt nog even vooruit ;-)

      Verwijderen
  3. Hé Anna, dit klinkt weer als een heel fijne tip! Ben benieuwd.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Hoi Anna, ik heb zojuist de trilogie uitgelezen in het Nederlands. Deel 2 is vertaald als "Een trouwe vrouw" en deel 3 als "Laatste vrienden". Beide boeken zijn vertaald door Gerda Baardman en Kitty Pouwels. Ook in de Nederlandse vertaling zijn het erg mooie boeken, het verhaal zit erg goed in elkaar. Toch maakten de boeken bij herlezing in het Nederlands niet diezelfde overweldigende indruk als "Old filth" bij eerste lezing in het Engels. Over het algemeen lees ik boeken liever in vertaling (ook Engelse boeken, terwijl ik het Engels goed beheers), maar hier zou ik iedereen willen aanraden om deze boeken in het Engels te lezen, het Engels van Gardam is gewoon zo mooi! Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen