zondag 21 februari 2016

Een bijna onoverbrugbare afstand

Michel Faber,
The Book of Strange New Things (GB 2014)
Roman, 592 pp.
Nederlandse titel: Het boek van wonderlijke nieuwe dingen



Weer een reden om boeken niet meteen in hokjes in te delen, maar ze zo open mogelijk tegemoet te treden. Dit boek gaat over christelijke missionaris Peter Leigh die in een nabije toekomst naar een verre planeet afreist, maar zeg alsjeblieft niet meteen 'Oh, science fiction, dat is niks voor mij.' En zeg ook niet als je het uit hebt, 'Wat een waardeloze science fiction, want er werd niks uitgelegd over de techniek of over hoe het komt dat de buitenaardse wezens zo op mensen lijken.' Want dan mis je de hele essentie van dit prachtige boek. Die essentie is trouwens niet zomaar even samen te vatten, want dit is niet alleen een ongewoon liefdesverhaal, maar ook een boek over de dood, over fragiele lichamen, over het gevaar van heftige emoties, over afstand, over het overwinnen van verslaving en toch ook weer liefde.

Vreemde sfeer
Toch gaat Faber van start met alle sf-elementen op hun plaats: een verre planeet (Oasis), de techniek om sneller dan het licht te reizen, mysterieuze buitenaardse wezens, een eerdere missionaris die vermist wordt... Om er daarna bijna ongemerkt een eigen kant mee uit te gaan. Hij houdt de lezer vast door de vreemde sfeer die hij creëert - van een planeet die alleen uit grasvlaktes lijkt te bestaan, met dagen van vijftien aardse dagen, met een atmosfeer die zachtjes om je heen dwarrelt, met vreemde regenbuien - en door de raadsels die hij opwerpt. Waarom is uit duizenden sollicitanten Peter gekozen? Wat is er met zijn voorganger gebeurd? Waarom zijn de bewoners van de planeet zo enthousiast over het christendom? Waarom is de menselijke bemanning op de basis zo gelijkmoedig?

Afstand
Peter en zijn vrouw Bea hebben een ongewoon sterke band en het spijt hun allebei zeer dat Bea niet mee kan op de missie, maar ze zijn in staat om contact te houden via een speciaal soort email en bovendien is het maar voor een paar maanden. Maar terwijl Peter steeds verder het leven van zijn buitenaardse congregatie wordt ingezogen, begint het op aarde steeds slechter te gaan en wordt de emotionele afstand tussen Peter en Bea groter dan de fysieke afstand die er tussen hen bestaat.

Christendom zonder twijfel
Peter is een onschuldige en oprechte ziel die grote affiniteit voelt met zijn schaapjes, de fragiele wezens met hun onherkenbare gezichten en hun kleine tere lijfjes, hun eenvoudige agrarische leefwijze en hun simpele, twijfelloze omarming van het christendom. Faber is zelf atheïst, maar hij neemt het geloof van Peter en Bea altijd serieus. Het boek is zowel het verhaal van de troost en de kracht die het geloof kan schenken als van het wegvallen van die troost wanneer het onmogelijk wordt in de tragische gebeurtenissen op aarde nog langer de hand van een rechtvaardig God te herkennen. Uiteindelijk wordt ook duidelijker waarom het christendom zo belangrijk is voor de bewoners van Oasis en dan blijkt dat hun leven niet helemaal de agrarische idylle is die het op het eerste gezicht misschien lijkt.

Gedeelde ervaringen en compassie
Eén van de belangrijkste thema's van dit boek is afstand en communicatie. Is waarachtige compassie, waarachtig medegevoel wel mogelijk tussen mensen die ver van elkaar verwijderd zijn en geheel verschillende ervaringen doormaken? Het uitwisselen van woorden is niet genoeg. Zonder de gedeelde ervaring ontstaat er automatisch emotionele afstand. Alleen de problemen waar we zelf in onze nabije omgeving mee geconfronteerd worden dwingen bij ons een gevoel van urgentie af. Dat is de omstandigheid die dit boek zo schrijnend maakt en die zoveel gevoelens en gedachten op gang brengt.

Wonen in een machine
Dit boek heeft zoveel te zeggen, ook over het afgezaagde thema van machines en ontmenselijking, en over de vreugde van het simpele leven en de lichamelijke arbeid. Faber verweeft het in het verhaal van Peter, die een paar weken in het dorp bij de Oasans heeft doorgebracht en nu weer terugkeert op de basis.
How strange it was to be inside a machine again! All his life he’d been inside machines, whether he realised it or not. Modern houses were machines. Shopping centres were machines. Schools. Cars. Trains. Cities. They were all sophisticated technological constructs, wired up with lights and motors. You switched them on, and didn’t spare them a thought while they pampered you with unnatural services.
Hier gebruikt Faber het sciencefictiongenre mooi om onze maatschappij van buitenaf te bekijken en commentaar te geven op consumentisme en vervreemding door mechanisatie. Het zijn thema's die verre van origineel zijn, maar ze zijn wel mooi en overtuigend geïntegreerd in het verhaal van Peter.

Dood en eeuwige nabijheid
Het allerschrijnendste aan dit boek is dat Faber het schreef terwijl zijn geliefde vrouw stierf aan kanker. Geliefdes die overlijden vertrekken in zekere zin ook naar een andere planeet en het hele boek is doortrokken van de pijn die een man en een vrouw voelen doordat ze elkaar zo verschrikkelijk missen. Hij eindigt met de gedachten van Peter, die troost put uit de woordenvan Mattheüs:
‘For where your treasure is, there will your heart be also.’ He thought of Matthew’s last words, and the meaning they could have for two people who loved each other: I am with you always, even unto the end of the world. Amen.
Of Faber dit zelf letterlijk zo gelooft, als atheïst, is zeer onwaarschijnlijk, maar het lijkt erop dat hij er de hoop mee uit spreekt dat zijn overleden vrouw in gedachten altijd bij hem zal zijn. Faber heeft aangekondigd dat dit zijn laatste roman is, maar ik hoop van ganser harte dat deze ongelooflijk veelzijdige auteur - één van mijn favorieten aan het hedendaagse schrijversfirmament - zich bedenkt en de wereld nog met vele mooie romans mag verrijken.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

16 opmerkingen:

  1. Wat heb je dit weer prachtig verwoord! Wat heb je nog meer van Michel Faber gelezen? Dit was het eerste boek dat ik van hem las.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je, Barbara. ik heb Under the Skin gelezen (bespreking hier, The Fire Gospel (hier besproken) en natuurlijk het fantastische The Crimson Petal and the White, dat ik las voordat ik met bloggen begon, maar dat één van mijn favoriete romans is, het verhaal van een Victoriaans hoertje met echo's van Jane Eyre, waar de dingen niet helemaal zijn zoals je verwacht.

      Verwijderen
  2. Ik had hele enthousiaste reacties gehoord op dit boek maar was niet zeker, maar jouw bespreking trekt mij over de streep dus hij gaat op de lijst. Mooie bespreking!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Koen, het is gewoon een heel bijzonder boek, dus het hoort echt op je lijst.

      Verwijderen
  3. Blij dat je net zo enthousiast bent als ik! (voor wie het leuk vindt, mijn bespreking staat hier: http://heldenreis.nl/2016/01/een-immens-droevig-boek)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. O ja, jij was er ook zo weg van. Voor de anderen, je kunt rechtstreeks naar Hella's bespreking navigeren door eenvoudigweg hier te klikken.

      Verwijderen
  4. Wat een prachtige recensie, het boek komt nu definitief hoog op het lijstje!

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Hoi Anna, mooie recensie weer! "The Crimson Petal and the White" is een van mijn favoriete boeken uit de Engelstalige literatuur. Van dit nieuwe boek heb ik al zoveel goeds gelezen dat ik het haasr wel moet lezen. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Eigenlijk wel, Erik. Houd er wel rekening mee dat het een volledig ander boek is dan The Crimson Petal and the White.

      Verwijderen
  6. Ik twijfel erg over dit boek, maar als ik lees dat:
    'Het boek is zowel het verhaal van de troost en de kracht die het geloof kan schenken als van het wegvallen van die troost wanneer het onmogelijk wordt in de tragische gebeurtenissen op aarde nog langer de hand van een rechtvaardig God te herkennen.'
    dan krijg ik de indruk dat Michel Faber niet veel van het geloof begrepen heeft en dat dit toch een verkeerde voorstelling van zaken geeft.
    Ik vind het moeilijk te verwoorden wat ik bedoel, want ik begrijp uit jouw recensie wel dat hij het geloof van zijn hoofdpersonen altijd serieus neemt, maar in hoeverre klopt zijn interpretatie? Dit is iets dat mij toch tegenhoudt, maar hoe schat jij dit in? Of gaat het hem juist om een bepaalde interpretatie van het geloof die zijn hoofdpersonen hebben en die invloed heeft op hun handelen?(heel vage vraag, ik weet het, sorry!)

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Interessante vraag! Eerst over 'een verkeerde voorstelling van zaken' en 'in hoeverre klopt zijn interpretatie'. Volgens mij bestaat er in het christendom - gezien het ontelbaar aantal verschillende stromingen en afsplitsingen die elkaar vaak met hand en tand bestrijden - niet één juiste interpretatie. Het probleem is nu juist (net als in de islam trouwens) dat iedereen zijn eigen 'voorstelling zaken' heeft.
      Maar belangrijker is dat dit boek geen godsdienstig traktaat is, maar een fictieve verbeelding van de verschillende reacties van verschillende mensen op grote crises en de rol die hun geloof daarin speelt. De één blijft onversaagd aan het geloof vasthouden, voor de ander is het willekeurig toeslaan van het kwaad een reden om te concluderen dat er geen rechtvaardige God en dus helemaal geen God bestaat. Dat zijn twee heel verschillende opvattingen, en Faber geeft ze allebei ruimte. Het zal je waarschijnlijk verbazen dat hij de eerste opvatting (vasthouden aan het geloof ondanks alles) zelfs verreweg de meeste ruimte geeft en die op prachtige wijze vorm geeft, ook voor een atheïst als ik.
      Als dit een anti-religieuze roman was, weet ik zeker dat Barbara (voor wie het geloof ook een belangrijke rol speelt) het nooit zo'n mooi boek had gevonden. Het was nota bene haar aanbeveling waardoor ik besloot om het boek op korte termijn te lezen. Je kunt er dus met een gerust hart aan beginnen ;-)

      Verwijderen
  7. Dank je voor de extra uitleg en je serieuze antwoord op mijn uitermate vaag geformuleerde vraag! Ik zal niet verder ingaan op de theologie (niet de juiste plek lijkt me), maar jouw antwoord heeft me wel een idee gegeven of het op mijn lijstje komt of niet.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Dag Anna. Je bespreking intrigeert me, en de vraag van Bettina eveneens. Ik ben gelovig en ben dus ook vanuit die hoek geïnteresseerd in de manier waarop Faber met dit gegeven omgaat. Zelfs als het een antireligieus boek zou zijn. Ik ga het zeker op mijn leeslijst zetten. Dan voor eens te meer een prachtige bespreking!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Jacqueline, ik weet zeker dat je dit een ontzettend interessant en ook aangrijpend boek zult vinden. Verder gaat Faber naar mijn mening zeer integer met geloof om. Als ik niet beter wist, zou ik hebben kunnen zweren dat hij zelf ook gelovig was.

      Verwijderen
  9. Hoi Anna, ik heb net "Lelieblank en scharlaken rood" herlezen en was opnieuw erg onder de indruk, misschien nog wel meer dan bij de eerste lezing (in het Engels). Ben nu bezig om de BBCverfilming te bekijken, maar ik geloof (ben nu halverwege) dat ik daar niet warm of koud van wordt. Ik herinner me dat jij een korte bespreking van dit boek op je blog had staan, maar die heb je waarschijnlijk verwijderd. Ik denk dat ik nog wel meer van Faber ga lezen, maar nu ga ik even verder met het herlezen van een paar oude favorieten. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen