vrijdag 12 februari 2016

Op de loop

Esther Gerritsen,
Roxy (Nederland 2014)
Roman, 285 pp.



Ik heb gemerkt dat veel mensen denken dat de definitie van literatuur is dat het in een 'literaire stijl' geschreven is, wat dat ook moge zijn. Zo eenvoudig is het niet; de deskundigen zijn het er in ieder geval over eens dat literatuur aanmerkelijk meer is dan een kwestie van stijl. Bovendien is stijl niet iets op zichzelf staands: een knappe stijl dient uiteindelijk te allen tijde de inhoud. Ik vergelijk het wel eens met een klassieke zanger met een fantastisch mooie stem, die echter niet in staat is om daar complexe en genuanceerde gevoelens mee uit te drukken, maar elk muziekstuk met dezelfde emotie en dezelfde intensiteit brengt. Zulke zangers kunnen waanzinnig populair zijn bij het grote publiek, maar het zijn geen grote zangers.

Saai en onsympathiek
Aan de andere kant kan noch een grote zanger noch een grote schrijver zonder een uitstekende beheersing van zijn instrument. Een auteur die houterig met taal omgaat, sleept mij in ieder geval niet mee en laat mij geen intrigerende nuances zien. Iemand echter die de taal met grote lenigheid en kracht weet te hanteren is in staat om zelfs saaie en onsympathieke personages interessant te maken en de lezer daar ondanks zichzelf bij te betrekken.

En daar komen wij dan eindelijk bij dit boek. Ik heb nog nooit iets van Esther Gerritsen gelezen, dus ik weet niet of dit haar typische schrijfstijl is, maar de simplistische zinnetjes en de onbenullige dialoogjes werken van geen meter, wat mij betreft. De hoofdpersoon blijft een vervelend mens, de gebeurtenissen doen me de schouders ophalen en als het verhaal dan eindelijk aan het eind van het boek wel degelijk even interessant wordt, is het meteen daarna weer afgelopen.

Tragisch
Terwijl Roxy nu juist iemand is met wie je gezien de omstandigheden zonder enige moeite mee zou moeten kunnen leven. Ze is 27, heeft net het bericht gekregen dat haar dertig jaar oudere man Arthur dodelijk verongelukt is, en dat hij zich op dat moment tot overmaat van ramp in het gezelschap van zijn stagiaire bevond. Allebei naakt. Als dat niet tragisch is.

Dit boek verhaalt hoe Roxy met dat nieuws omgaat: onvolwassen, voor de dingen weglopend, door willekeurige kerels die ze onderweg tegen komt het bed in te sleuren ('gehuwd geen bezwaar') en zich in het algemeen te gedragen als het afhankelijke kind dat ze altijd is gebleven. Op een gegeven moment, vlak na de begrafenis, wordt het figuurlijke weglopen letterlijk, als Roxy met haar kleine dochtertje, de oppas en de assistente van Arthur met de auto naar Zuid-Frankrijk afreist, in een wel zeer ongelukkige poging om in een 'gezellige' vakantie afleiding te vinden.

Banaal en oninspirerend
Mensen die in shock verkeren na de tragische dood van een geliefde doen uiteraard rare dingen, dat is het probleem met dit boek niet, maar Gerritsen slaagt er niet in het verhaal te voorzien van enige urgentie. Alle dramatische en exuberante gebeurtenissen slaan dood op haar oninspirerende taalgebruik en haar banale dialoogjes.
‘Ik denk dat je hulp moet zoeken.’
Roxy droogt haar handen opnieuw. ‘Help.’
‘Hè?’
‘Hulp?’
‘Ja.’
De droger stopt.
‘Oké’, zegt Roxy.
‘Ja?’
‘Ja.’
De personages komen maar niet tot leven, ze blijven papieren constructies. Alleen de proleterige ouders uit Brabant lijken nog een beetje op mensen van vlees en bloed. Ze balanceren weliswaar  op het randje van karikaturaal, maar gaan er net niet overheen. Roxy en Arthur zijn beroemde Nederlanders (zij een schrijfster die op haar zeventiende doorbrak en hij een populaire televisiemaker), maar als romanpersonages zijn ze oorverdovend saai. Arthur is gelukkig dood, maar Roxy is er de héle tijd en je kunt je levendig voorstellen dat Arthur zo weinig mogelijk thuis was, zo oninteressant is Roxy.

Hele uiteenlopende oordelen
Toen ik op 31 december vorig jaar aankondigde dat deze roman op mijn in-ieder-geval-te-lezen lijstje voor 2016 stond, kreeg ik twee hele verschillende reacties, die ik pas weer ben gaan lezen toen ik het boek uit had, om tijdens het lezen mijn eigen oordeel te kunnen vormen. Joke, zo bleek, had het een heerlijk boek gevonden, maar Marina was buitengewoon kritisch en bleek er achteraf precies zo over te denken als ik zelf. Het gekke is dat ik het boek op de lijst had gezet vanwege de lovende recensie in De Volkskrant. Na lezing heb ik deze recensie weer opgezocht in de hoop op opheldering: kennelijk had ik iets wezenlijks over het hoofd gezien en had ik een aantal literaire meesterzetten jammerlijk gemist Maar nee, tot mijn verbazing bestaat de recensie uit weinig meer dan een amusante uiteenzetting van het verhaal en een laatste alinea die slechts een puur subjectief oordeel bevat:
We blijven opgescheept met een onuitstaanbaar mens, met een dochter die geen manieren heeft, die jengelt om slaapliedjes en telkens vraagt waar papa is. Te erg. Op zo'n kind kun je toch niet kwaad worden. En evenmin op die theatrale jonge weduwe, met haar neuroses en ongeremdheid. Zo heeft Esther Gerritsen ons stevig in de tang. Het is bloedirritant goed gedaan. 
Is dat alles? Kennelijk is dit een boek dat je aanspreekt of niet. Mij had Gerritsen in ieder geval absoluut niet in de tang. Een herkansing met een ander boek van haar zie ik ook niet zitten; dit is duidelijk niet mijn schrijfster.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

20 opmerkingen:

  1. Blijkbaar roept Esther Gerritsen wel wat op... ik heb drie boeken van haar gelezen en begrijp wel wat je bedoelt, maar ik lees haar toch graag. Ze heeft haar eigen scherpe, rauwe stijl.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bijzonder dat lezers zo heel verschillend op een auteur kunnen reageren! Bij mij roept ze absoluut nul-komma-niks op en ik vind de stijl juist in de verste verte niet scherp. Ben benieuwd naar andere reacties op deze bespreking.

      Verwijderen
    2. Inmiddels heb ik Roxy gelezen en het viel me tegen. De andere boeken van Esther Gerritsen bevielen me een stuk beter. 'De trooster' is echt mooi, dus mocht je het toch nog eens aandurven, dan zou ik je die aanraden.

      Verwijderen
    3. Ik zal in ieder geval de titel onthouden, Barbara. Je weet maar nooit ;-)

      Verwijderen
  2. Heerlijke bespreking in elk geval! Ik heb geen boek van haar gelezen, wel haar stukjes in de vprogids, waar dat dom-laconieke heel humoristisch werkt. Zo te lezen is het boek behoorlijk autobiografisch, en is het weer een kwestie van Echt Gebeurd is Geen Excuus.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Oh, de autobiografische noot was mij niet bekend. Is Gerritsen ook op jonge leeftijd weduwe geworden of iets dergelijks?

      Verwijderen
    2. Gescheiden dacht ik. Maar ook zo dat huishoudelijke geklungel en vermoeiende opvoedperikelen.

      Verwijderen
  3. Ik had met dit boek dezelfde ervaring als jij. Kon me er zelfs niet toe zetten een bespreking te schrijven. Te veel moeite voor een prul als dit. (Peter van der Ploeg / boekvoorboek)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Soms heb ik dat ook, dat ik een boek zelfs niet de moeite waard om over te schrijven. Maar in dit geval (een hooggeprezen boek en een als vooraanstaand bekend staande schrijver) wilde ik toch zo goed mogelijk voor mezelf uitzoeken waarom ik het een slecht boek vond. Dat doet me een echt goed boek bovendien extra waarderen ;-)

      Verwijderen
  4. Jammer zeg! Weer een bevestiging van het cliché (over smaak...) maar ook: dat je je bij de keuze van een boek nooit volledig moet richten op wat een ander ervan vindt. Je moet het toch zelf ondervinden.
    Overigens vind ik de opmerking van Peter van der Ploeg ('prul') wel een beetje respectloos. Schrijf dan tenminste wel die bespreking en leg uit waarom je dat vindt, dan doe je de schrijfster in ieder geval recht.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Eerlijk gezegd vond ik het ook een prul, Joke, maar ik heb in ieder geval moeite gedaan om uit te leggen waarom ;-)

      Verwijderen
  5. mijn reactie op het werk van Gerritsen is een reactie die ik vaak bij werk van Nederlandse auteurs heb: is dit alles? eerlijk gezegd weet ik niet wat ik dan precies mis, maar het voelt dan vaak alsof dergelijke boeken zijn ingekaderd, en alsof alles te gekunsteld in elkaar zit. alsof er niet meer te vermoeden valt. (ik weet dat dit alles heel vaag klinkt én overkomt maar wellicht begrijp je toch wat ik bedoel..)

    nouja. ik laat me ook niet langer boeken aanpraten. ik heb inmiddels genoeg gelezen om zelf mijn weg te vinden in de wereld van de literatuur. (dat geldt ongetwijfeld ook voor jou..)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha! "Is dit alles?" was exact de reactie die ik ook had na het uitlezen van dit boek en die ik inderdaad wel vaker heb bij hoog aangeschreven Nederlandse romans. Hiervoor las ik The Book of Strange New Things van Michel Faber en erna van Ali Smith, en daar stak dit boek zo bleek en knullig bij af....

      Verwijderen
  6. Ja, ik begrijp Kim wat nederlandse literatuur betreft. Nee, ik ben het beslist oneens met Peter van der Ploeg: het is zeker geen " prul" .
    Ik heb geen 3 maar 2 romans van haar gelezen Ladagé, maar eerlijk gezegd vond ik geen van beide erg boeiend.
    Maar toch kan ik kritiek op EG niet goed velen: ik vind haar columns namelijk hartveroverend. Niemand kan zo goed verwoorden hoe gedachten en gevoelens door een mensenbrein kunnen kronkelen als Ester Gerritsen. Sinds ik haar columns ken, voel ik mezelf niet meer zo eigenaardig. Kleine ongevaarlijke waanzin en irreële invallen zijn klaarblijkelijk niet alleen aan mij voorbehouden. Zo'n ontdekking biedt troost; dat is ongetwijfeld geen literair criterium
    maar een gewone lezer hoeft dat toch ook niet te hanteren?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Piet, het is duidelijk dat jij dankzij haar columns inmiddels een band met Esther Gerritsen hebt opgebouwd! Tot nu toe heb ik die columns nog nooit gelezen, maar ik zal haar de komende weken nog een tweede kansje geven in de VPRO-gids. De romans ga ik in ieder geval niet weer proberen.

      Verwijderen
    2. Ja, haha, het voelt inderdaad een beetje als een band! Maar in je kritiek op de romans kan ik een heel eind meegaan.
      Ik ga ze, denk ik, ook niet meer lezen. Hetzelfde heb ik met Remco Campert. Na "Liefdes Schijnbewegingen" (1964!) vond ik de romans alleen maar tegenvallen en dat was zo'n teleurstelling dat ik geen romans meer van hem lees.
      En van zijn korte stukken geniet ik nog altijd.
      Het Boekenweekgeschenk 2016 (ja, Esther Gerritsen) zal ook wel hopeloos zijn (dat zijn bijna alle Boekenweekgeschenken trouwens.)

      Verwijderen
  7. Grappig om te lezen hoe een schrijfster en een boek zoveel verschillende reacties op kan leveren. Ik ken de hele Esther Gerritsen niet en weet niet wie ze is of wat ze doet. Ik heb echter wel eens dit boek in handen gehad in de boekhandel, waarna ik het weer weglegde omdat het me niks leek, het onderwerp niet en de schrijfstijl niet. Juiste beslissing, als ik dit zo lees. :-)

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Tja Bettina, ik vind het wel moeilijk om deze schrijver lukraak af te raden, omdat Barbara en Joke wel van haar romans hebben genoten, maar als de schrijfstijl je op het eerste gezicht al niet aansprak, denk ik inderdaad dat het de juiste beslissing was.

      Verwijderen
  8. Ik heb nog steeds geen romans van Esther Gerritsen gelezen, maar ik heb wel diverse titels van haar op mijn bieb-leeslijstje staan, omdat ik haar columns in de VPRO-gids zo geweldig vind. Sinds ze in de gids begon te schrijven, heb ik al een aardige collectie van bewarenswaardige columns verzameld.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het lijkt erop dat Esther Gerritsen vooral een hele goede columniste is, als ik de reacties zo beluister. Nu zijn columns en romans hele verschillende takken van sport, dus is het best mogelijk dat haar columns mij wél aanspreken. Ik ga ze gewoon eens uitproberen.

      Verwijderen