zondag 21 januari 2018

Een juweel uit het Midden-Oosten

Rabih Alameddine,
An Unnecessary Woman (Libanon 2013)
Roman, 320 pp.
Nederlandse titel: Een overbodige vrouw

Dit boek is een juweel. Wat zeg ik? Een Juweel met een hoofdletter. Moet je nog meer weten? Ja, toch maar wel, want ik denk niet dat iedereen zo als een blok voor dit boek valt als ik. Het element plot is namelijk zo goed als afwezig. Strikt genomen is het enige wat er gebeurt, dat de 72-jarige Aaliya, een inwoonster van Beiroet die zich temidden van haar boeken heeft verschanst, een crisis beleeft die ze uiteindelijk kan bezweren, en prompt een nog veel ergere crisis over zich heen krijgt die bij nader inzien misschien wel geen crisis is. Is dat het? Nee, natuurlijk niet.

Introvert
Het boek biedt ons de herinneringen van Aaliya (die zoals ze eerlijk toegeeft voortdurend alle kanten uitschieten), maar vooral haar gedachten en haar stem, die fantastisch is: erudiet, intelligent, geestig, speels, eenzaam en bij wijlen wanhopig. Zij is de overbodige vrouw uit de titel. Als tiener uitgehuwelijkt aan een impotente nul, die haar al na een paar jaar verlaat; vervolgens vanwege de schande grotendeels genegeerd door haar familie; maar dankzij een goede vriendin aan werk gekomen in een boekhandel die ze tot haar pensioen bestiert.
I am my family’s appendix, its unnecessary appendage. I was married off at sixteen, plucked unripe out of school, the only home I had, and gifted to the first unsuitable suitor to appear at our door, a man small in stature and spirit.( ...)
I long ago abandoned myself to a blind lust for the written word. Literature is my sandbox. In it I play, build my forts and castles, spend glorious time. It is the world outside that box that gives me trouble.
Aaliya heeft ALLES gelezen en vertaalt elk jaar een meesterwerk uit de westerse literatuur in het Arabisch. Maar enkel en alleen voor haar eigen plezier. Niemand zal haar vertalingen ooit te lezen krijgen. Want Aaliya is de ultieme introvert.

Wulps
De auteur van deze roman, Rabih Alameddine, is een Libanees die zijn tijd verdeelt tussen Beiroet en de VS. Engels is niet zijn moedertaal, maar zijn beheersing ervan is zo virtuoos als alleen die van een tweedetaalspreker kan zijn, een Joseph Conrad, een Vladimir Nabokov. Hij en zijn vertelster wentelen zich erin, met een genoegen dat ronduit wulps is. Aaliya's observaties over haar leven zijn vaak cynisch en scherp, wat niet zo onlogisch is als je jarenlang middenin een burgeroorlog hebt gewoond, maar dankzij haar genoegen in taal en literatuur nooit saai. Ze moet niks van haar familie hebben, heeft het evenmin op de buurvrouwen in haar appartement, maar spaart zichzelf ook niet.

Tweedehands
Aaliya leeft haar leven uit de tweede hand, middels boeken, zoals ook haar vertalingen uit de tweede hand zijn. De twee vreemde talen die ze beheerst zijn Engels en Frans en ze heeft zichzelf de regel gesteld dat ze alleen boeken vertaalt die niet oorspronkelijk in die talen zijn geschreven, maar wel in allebei zijn vertaald. Van een boek als Anna Karenina heeft ze dus haar eigen Arabisch vertaling gemaakt aan de hand van zowel een Engelse als een Franse vertaling. Dat is typisch Aaliya. Maar natuurlijk kan ze het leven uiteindelijk toch niet buiten de deur houden. Het dringt zich op via de voordeur en het sijpelt op doordringende wijze door via het plafond.

Zelfmedelijden en schoonheid
Het is een mirakel hoe goed deze Libanese man de denkwereld van een vrouw heeft beschreven, hoe volledig zijn schepping van haar is, hoe goed hij heeft begrepen dat het bijna onmogelijk voor een vrouw als Aaliya is (een vrouw zonder man en zonder kind), om als volwaardig mens mee te tellen in de Arabische maatschappij. Hij laat haar afwisselend zwelgen in zelfmedelijden en dan weer in de schoonheid die de literatuur haar heeft gebracht. Hij maakt van haar iemand vol tegenstrijdigheden, die zich zelf daar pijnlijk van bewust is, maar meestal niet in staat is om er wat aan te doen. Zo nu en dan komen haar wanhoop en haar eenzaamheid naar boven, maar meestal houdt Aaliya zich groot met intelligente humor.

Winnaar
Toen ik dit boek uit had, wou ik dat Aaliya echt was en dat ik haar op kon zoeken. Ik heb het in zo rustig mogelijk tempo gelezen, niet alleen om van elke zin te genieten en elke overpeinzing te overpeinzen, maar ook omdat ik wist dat ik Aaliya zou missen als ik het boek uit had. Het jaar is nog maar drie weken oud, maar ik weet nu al dat dit één van mijn absolute toppers van 2018 wordt. Ik wou dat ik kon zeggen dat ik het helemaal zelfstandig uit de obscuriteit had gehaald, maar dan zou ik liegen. Het werd mij een tijd geleden aangeraden door één van de lezers van mijn blog (helaas weet ik niet meer wie, dus reageer alsjeblieft als je dit leest) en het was naast finalist voor de National Book Award ook winnaar van meerdere literaire prijzen. In mijn eigen boekbloggerskring ben ik het echter volgens mij nog niet tegen gekomen, en ik hoop dat daar nu gauw verandering in komt.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.

29 opmerkingen:

  1. Ik heb het boek eind 2015 kort besproken onder de kop "5 prachtboeken uit 2015"
    http://joke-boekhappen.blogspot.nl/2015/12/5-prachtboeken-uit-2015.html
    Maar ik weet natuurlijk niet of ik tot jouw 'eigen boekbloggerskring' behoor ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Verhip, dat is me destijds helemaal ontgaan, dat jij het had genoemd.
      En natuurlijk behoor jij daartoe, Joke, wat mij betreft zelfs tot de 'inner circle'.

      Verwijderen
  2. Ik vond hier een comment van Johanna: https://annavangelderen.blogspot.nl/2017/05/lolita-in-teheran.html#comment-form

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wat goed, Lethe! Omgekeerd deed dit boek me ook hier en daar aan Reading Lolita in Teheran denken, dus stom dat ik daar zelf niet op was gekomen.
      Johanna, nog hartelijk bedankt voor de tip.

      Verwijderen
    2. Ha, ja, dat was ik inderdaad. Ik was er helemaal vol van. Blij dat jij het ook mooi vond. Van alle mensen aan wie ik het boek getipt had, ben jij de enige die het daadwerkelijk gelezen heeft. Leve het internet dus! :-)
      Ik heb inmiddels naast het e-book ook de papieren versie gekocht, zodat ik er nog een keer van kan gaan genieten en ook wat makkelijker heen en weer kan bladeren. Door jouw recensie sta ik nu weer helemaal te popelen.

      Verwijderen
    3. Je hebt al heel wat teweeg gebracht, Johanna. En nog heel erg bedankt voor de aanbeveling. Ik was er net zo vol van als jij.

      Verwijderen
  3. Hoi Anna, afgaande op jouw bespreking lijkt mij dit ook een geweldig boek. Ik sta alleen in dubio of ik het in het Engels of in de Nederlandse vertaling ga lezen, mij lijkt voor beiden wat te zeggen. En het is natuurlijk maar een dun boekje, ik heb net "Op zoek naar de verloren tijd" voor de tweede keer uitgelezen. Dat heeft ook niet zo veel plot, maar biedt wel een geweldige leeservaring, mede dankzij de fantastische vertaling van Thérèse Cornips. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Het staat al sinds Joke's bespreking op mijn lijstje, en pas nu realiseer ik me dat ik de schrijver volg op twitter. Hij verrijkt de wereld dagelijks met schilderijen en gedichten. https://twitter.com/rabihalameddine
    Boek nu omhoog op het lijstje (eerst nog 1 recensieboek).

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hij is inderdaad ook schilder. Volgens mij een heel bijzonder iemand.

      Verwijderen
  5. Hoi Anna, ik heb zojuist bij de bibliotheek van Utrecht zowel de Engelse versie als de Nederlandse vertaling gereserveerd. Ik kan dus nog kiezen! Bij deze staat het boek bovenaan mijn nog te lezen lijst. Ik ben erg benieuwd. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Het Engels is behoorlijk pittig, Erik, dus misschien is het een goed idee om de Nederlandse vertaling te lezen.

      Verwijderen
    2. Dank voor deze toelichting, dan zet ik de Nederlandse vertaling nu op mijn lijstje.

      Verwijderen
    3. Oh hij stond er al op door de aanbeveling van Joke! Wel jouw naam toegevoegd ;)

      Verwijderen
    4. Een dubbele aanbeveling! als het nou maar niet tegenvalt.

      Verwijderen
  6. Dit lijkt me erg mooi om heel veel verschillende redenen, dus ik heb het meteen op mijn verlanglijstje gezet.

    Groetjes,

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hella is er inmiddels al mee bezig en die noemt het een literair meesterwerk. Nou jij nog ;-)

      Verwijderen
  7. Laat ik eens even origineel en verrassend uit de hoek komen: ik zet dit boek op mijn lijstje! Lijkt me heerlijk!

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Hoi Anna, ik heb vandaag de eerste 46 bladzijden gelezen van dit boek in de Nederlandse vertaling. Nu heb jij het in jouw bespreking vooral ook over de stilistische brille van het boek. In de vertaling valt die in mijn ogen geheel weg. In de eerste 46 bladzijden heb ik geen enkele zin aangestreept die ik de moeite waard vond om eventueel te kunnen citeren. Ik denk dat de vertaling de inhoud goed weergeeft, het boek leest makkelijk, maar het Nederlands is vrij weinigzeggend. Omdat ik door jouw bespreking wel benieuwd ben naar het boek en ook gewoon wil weten hoe het verhaal afloopt, ga ik opnieuw beginnen in het boek en nu wel in het origineel. Lezers van jouw blog wil ik wel aanraden om dit boek niet in vertaling maar in het origineel te lezen, als hun Engels daar goed genoeg voor is. Ik laat het nog weten wanneer ik het boek in het Engels gelezen heb. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Eens! De Nederlandse vertaling is echt een afknapper. Ik blog binnenkort over dit geweldige boek, dat ik in het Engels las, met een woordenboek erbij om regelmatig een moeilijk woord op te zoeken.

      Verwijderen
  9. Misschien komt het ook dat ik het Nederlands tegen vind vallen, doordat ik net de complete "Op zoek naar de verloren tijd" van Marcel Proust heb gelezen, dat door de vertaalster Thérèse Cornips fenomenaal is vertaald.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Hoi Anna, nogmaals bedankt voor de mooie leestip. Mijn bespreking staat hier: http://erikleest.blogspot.nl/2018/03/rabih-alameddine-unnecessary-woman.html. Groetjes, Erik

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Fijn dat je het boek toch nog kon waarderen, Erik. Waar ik me echter nogal over verbaas, is dat je herhaaldelijk beweert dat ik met name onder de indruk van de stijl van het boek was. Ik heb mijn bespreking er meerdere keren op na geslagen, maar ik wijd toch echt maar één alineaatje aan het virtuoze taalgebruik, de rest gaat allemaal over andere dingen. Heb je mijn bespreking wel goed gelezen? En heb je de diepere lagen van het boek wel meegekregen of de prachtige complexe wijze waarop de hoofdpersoon wordt neergezet. Daar lees ik niks over in jouw stukje, terwijl het daar uiteindelijk allemaal omdraait. Taalgebruik is slechts een middel om dat te bereiken. Daarom zal ik ook nooit in een bespreking vooral de stijl prijzen en daarom ben ik nog steeds verbaasd over jouw lezing van deze bespreking.

      Verwijderen
    2. Hoi Anna, Engels is niet zijn moedertaal, maar zijn beheersing ervan is zo virtuoos als alleen die van een tweedetaalspreker kan zijn, een Joseph Conrad, een Vladimir Nabokov. Hij en zijn vertelster wentelen zich erin, met een genoegen dat ronduit wulps is. Aaliya's observaties over haar leven zijn vaak cynisch en scherp, wat niet zo onlogisch is als je jarenlang middenin een burgeroorlog hebt gewoond, maar dankzij haar genoegen in taal en literatuur nooit saai. Het is dit zinnetje dat mij ertoe heeft aangezet om het boek te lezen en terecht. Ik vind het boek in het Engels ook een stuk interessanter dan in het Nederlands, juist omdat er in het Engels (volgens mij althans) een grote vaart in het verhaal zit die in het Nederlands vrijwel geheel ontbreekt. Het stukje van jouw bespreking zelfmedelijden en schoonheid is goed geobserveerd, dat zou ik zelf niet zo mooi hebben geformuleerd.
      Voor wat betreft de inhoud, ik heb het boek gewoon als een realistisch verhaal gelezen en dit vond ik interessant, maar uiteindelijk toch niet zo heel bijzonder. De citaten die Alameddine steeds door zijn boek heen strooit vond ik over het algemeen weinigzeggend en niets toevoegend. In het ontdekken van diepere lagen in een boek ben ik nooit goed geweest :).
      Ik vind jouw besprekingen altijd erg goed en ik heb de neiging om helemaal niets meer te schrijven over boeken die jij al besproken hebt. Ik denk ook dat het een enorm verschil maakt dat jij een talenstudie hebt gedaan en daar hebt geleerd om boeken grondig te analyseren. Ik ben maar een amateurlezer en heb daar de ambitie en het talent niet voor, zodat ik me beperk tot het melden of een boek lezenswaardig is en eventueel ook waarom en soms nog wat citaten voor de sfeer van het boek.
      Groetjes, Erik

      Verwijderen
    3. Leuk dat je nog even reageert, Erik.
      Wat betreft je opmerking "De citaten die Alameddine steeds door zijn boek heen strooit vond ik over het algemeen weinigzeggend en niets toevoegend": is dat wel terecht? Komt het tijdens het lezen van die citaten nooit bij je op dat het aan jou ligt dat de citaten je weinig zeggen, dat dit komt omdat je geen moeite doet om er langer bij stil te staan en dat je dit niet als kritiek op het boek kunt presenteren? En wat betreft mijn achtergrond: bloggers als Bettina, Jacqueline en Koen hebben die ook niet, zij hebben ook nooit geleerd om boeken te analyseren, maar ze nemen wel de moeite om over een boek na te denken en zijn daarom in staat om er interessante stukjes over te schrijven. Nou staat het iedereen natuurlijk vrij om op zijn eigen manier te lezen en te bloggen, maar het verschil is wel dat ik hun blogs met veel plezier lees en het jouwe mij niks te bieden heeft (sorry). Aan de andere kant weet ik zeker dat ik ook niet tot jouw doelgroep behoor, dus daar hoef je je verder niks van aan te trekken.
      Dan heb ik nog een vraag. Die moet je vooral niet opvatten als bedekte kritiek, maar hij komt voort uit oprechte nieuwsgierigheid. Het valt me in je bespreking van dit boek op dat je niks zegt over de grote emotionele betrokkenheid die Hella en ik bij de hoofdpersoon voelden, en die ik bijvoorbeeld ook heb bij de hoofdpersoon van het boek dat ik net uit heb (A Gentleman in Moscow). Ik vind het ontzettend knap als een schrijver zoiets bij zijn lezers weet te bereiken en het draagt mede bij aan de waardering voor het boek. Is dat voor jou geen factor? Of vraag je je sowieso af 'Waar heeft dat mens het over?'. Ik kan me ook niet herinneren uit de begintijd van je blog, toen ik het nog wel las, dat je daar ooit iets over meldde. Leef je nooit zo met de hoofdpersoon mee, dat het voor jou een echt mens wordt en dat je dolgelukkig bent als het goed met haar of hem afloopt? Ben benieuwd.

      Verwijderen
    4. Hoi Anna, wat het laatste punt betreft. Grote emotionele betrokkenheid bij een boek heb ik zelden, boeken zijn voor mij toch over het algemeen verhalen van mensen die vrij ver van me af staan. Jammer misschien, maar zo is het nu eenmaal. Dat neemt niet weg dat ik wel heel erg van een boek kan genieten. Groetjes, Erik

      Verwijderen
    5. "boeken zijn voor mij toch over het algemeen verhalen van mensen die vrij ver van me af staan." Wat frappant! Ik ga er, zo realiseer ik me nu, automatisch van uit dat andere mensen op de zelfde manier meeleven als ik, maar dat is natuurlijk niet zo. Iedereen is verschillend. Daar ga ik binnenkort een klein blogpostje aan wijden, om te kijken in welke mate andere lezers met boekpersonages meeleven, want dat is een interessant onderwerp.

      Verwijderen
    6. Hoi Anna, ik ben benieuwd naar je blogpostje! Ik heb het juist altijd heel apart gevonden dat mensen zo kunnen meeleven met de personages in een boek, dat ze zelfs in huilen uitbarsten als hun romanheld of heldinne iets naars overkomt. Emotionele betrokkenheid voel ik eigenlijk alleen met mensen die me heel na staan. Ik vermoed ook wel dat het mede komt door mijn ziekte dat ik over het algemeen niet zo veel emotionele betrokkenheid voel voor de meeste mensen. Een psychische ziekte in combinatie met anti-psychotische medicijnen werkt erg afstompend. Groetjes, Erik

      Verwijderen