Gek worden in luxe

Jane Gardam,
The Queen of the Tambourine (GB 1991)
Roman, 260 pp.
Niet in het Nederlands beschikbaar


Ik weet niet of het aan mijn vooroordelen ligt (vast wel), maar uit de eerste briefjes die Eliza Peabody aan haar overbuurvrouw schrijft, construeerde ik onbewust een personage dat niet helemaal blijkt te kloppen met wie ze uiteindelijk echt is. Eliza is bedilzuchtig, zéér kerkelijk en kletst teveel, en daar had ik al gauw een bepaald beeld bij. Ik was verrast toen even later bleek dat ze in Oxford heeft gestudeerd, met haar diplomatenechtgenoot de hele wereld heeft rondgereisd en behoorlijk welgesteld is. Jane Gardam heeft van haar hoofdpersoon dus geen cliché-figuur gemaakt. Dat staat in ieder geval vast, en ik heb mezelf weer op een slecht trekje betrapt.

Beetje vreemd
Eliza Peabody (50) gooit dus briefjes door de deur bij overbuurvrouw Joan, die zogenaamd goedbedoeld zijn, maar er op neer komen dat Joan zich niet zo aan moet stellen en dat dat met haar been vast psychosomatisch is. Joan geeft geen sjoege. Eliza heeft niks te doen, afgezien van naar de kerk gaan, als vrijwilliger afwassen in het hospice en achter het raam van haar dure Victoriaanse woning uitkijken over de dure straat in het dure Zuid-Londen, wachtend tot echtgenoot Henry thuiskomt. Kinderen zijn er helaas nooit geweest.

Dan verlaat Henry haar plotseling, en gaat nota bene samenwonen met Charles, de man van Joan. Wel platonisch natuurlijk, want de heren zijn allebei steunpilaren van de kerk. Eliza krijgt er de hond van Joan en Charles voor in de plaats, want inmiddels is gebleken dat Joan op reis gegaan is langs de hippy-trail en nu waarschijnlijk ergens in Bangla Desh zit met een of andere spannende minnaar. De brieven aan Joan worden steeds langer en op den duur een beetje vreemd. Ook wordt duidelijk dat Eliza ze waarschijnlijk helemaal niet post, maar dat ze kennelijk vooral tegen zichzelf praat.

Gek makend
Het verhaal is geestig maar ook schrijnend, want Eliza wordt letterlijk gek van eenzaamheid en verliest het vermogen om te onderscheiden wat echt is en wat niet. Ook voor de lezer valt dat niet mee, want het boek is volledig geschreven vanuit het ik-perspectief van Eliza, die een op-en-top onbetrouwbare verteller blijkt te zijn. Maar de portretjes van de andere dames in haar sjieke straat ('the Road', alsof er daar maar één van is, zo klein is dit wereldje) zijn beslist levensecht. Vermakelijk zijn ze ook, vooral als Gardam zichzelf indirect op de korrel neemt, in een gesprek van Eliza met buurvrouw Anne die tegenwoordig kinderboeken schrijft:

‘My dear Anne, I couldn’t possibly write books. There are far too many already. Why should I spend hours all by myself in a room writing books just to amuse some people I’ve never met for a few hours on an aeroplane before they get pulped? I mean the books get pulped. They have a shelf-life of six weeks most of them and a good thing, too. They’re like package puddings. It was in the Guardian. There are dozens of novels spewed forth, most of them tripe and all the poor authors thinking they’ve started out on an immortal career. Might as well masturbate. I don’t mean yours, of course.’

Ik zei het al, praat Eliza teveel. Maar achter het geklets gaat een wanhopige en ongelukkige vrouw van middelbare leeftijd schuil die al jaren niks meer heeft om naar uit te kijken en wiens geest langzaam maar zeker desintegreert en die nu zelfs niet meer gehoord wordt door God. Eliza is ziek, maar wil daar niet aan, ze is gewoon onhandig in menselijke contacten, vindt ze zelf: "I seem unable to get things right. I jump in while the heavenly host hangs back in terror."

Satire en mededogen
En zo zien we Eliza's brieven aan Joan steeds eigenaardiger worden en krijgen we bepaalde vermoedens over Joan. Het is wel zaak om zorgvuldig en met volle aandacht te lezen, want anders denk ik dat Eliza's geestelijke aftakeling (en uiteindelijke genezing) wat moeilijk te volgen zullen zijn. Voor fans van Gardams schitterende Old Filth: deze roman haalt niet het niveau van dat boek, maar dat niveau ligt dan ook wel erg hoog en het is niet helemaal eerlijk om al het eerdere werk van Gardam langs die lat te leggen. Het is ook op geen stukken na zo beklemmend als het briljante en klassieke The Yellow Wallpaper uit 1892, waarin eveneens de geestelijke aftakeling van een vrouw uit de betere kringen wordt beschreven. Aan de andere kant biedt dit boek wel een vermakelijke satire op het luxe leven van bepaalde welgestelde vrouwen, welke satire vervolgens weer mooi in balans wordt gebracht met het mededogen dat Gardam voor hen voelt, en dat ik misschien wel het sterkste aspect van The Queen of the Tambourine vind. Ook rijke dames zijn immers menselijke wezens.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.