Hoe zou u handelen?

Owen Sheers,
I Saw a Man (GB 2015).
Roman, 274 pp.
Nederlandse titel: Ik zag een man


Het was alweer even geleden dat ik dit boek had gekocht, en omdat ik nog steeds iets teveel boeken koop, was ik alweer vergeten waarom ik dit eigenlijk had aangeschaft. Om precies te zijn: ik wist helemaal niks meer van het boek. Voordeel is wel dat je er dan aardig blanco aan begint. Eerst dacht ik eventjes dat ik in een thriller was beland: het begint namelijk met een man (Michael) die de achterdeur van het huis van zijn Londense buren open ziet staan, terwijl hij weet dat ze weg zijn. Hij gaat voorzichtig naar binnen om poolshoogte te nemen, want hij heeft het idee dat er iemand is. Hij voelt een aanwezigheid. Dit zal even later uitmonden in een gebeurtenis die de levens van hem en zijn buren drastisch zal veranderen. Maar het zal nog tot halverwege het boek duren, voordat we weten wat dat voor gebeurtenis is.

Drone-aanval
Intussen gaan we terug in de tijd om meer te weten te komen over Michael en zijn buren Josh en Samantha. Michael woont nog niet zo lang weer in Londen en is teruggekomen uit Wales, omdat zijn vrouw Caroline er niet meer is. Wat er met Caroline is gebeurd, is eerst ook niet duidelijk. Ze is naar Pakistan vertrokken, dat weten we wel, maar of ze hem heeft verlaten, of dat ze daar is verdwenen of overleden wordt niet vermeld. Even later wordt echter duidelijk dat Caroline oorlogscorrespondent was en omgekomen is bij een Amerikaanse drone-aanval in Afghanistan. Dat gegeven zal cruciaal blijken te zijn voor de rest van het boek, en ook de Amerikaanse militair die de drone bestuurde krijgt een rolletje in het verhaal.

Schuldig en onschuldig
Ik doe met opzet nogal schimmig over het verhaal, omdat juist de onthulling halverwege zo'n impact heeft. Het knappe is namelijk, dat het gaat om een gebeurtenis die eigenlijk nogal banaal is en zeker niet sensationeel, maar dat het gebeuren door de slimme opbouw bij de lezer een schok teweeg brengt die een beetje de schok benadert die Michael krijgt, en die meehelpt om te verklaren waarom hij reageert zoals hij reageert. En dan wordt onmiskenbaar duidelijk dat het hier om een literaire roman en niet om een thriller gaat, want centraal in deze roman staan niet suspense of de plot maar vragen over morele dilemma's - dilemma's die nauw samenhangen met de manier waarop Caroline is omgekomen. Hoe schuldig is de dronebestuurder die, veilig in de VS, op commando van zijn meerderen op de knop heeft gedrukt en onschuldige burgeroorlogslachtoffers heeft gemaakt? In hoeverre ben je toch verantwoordelijk als jou juridisch niks te verwijten valt? Is het normaal en terecht dat je je onder omstandigheden dan toch schuldig voelt? En wat doe je met je schuldgevoel? Weglopen? Het omzetten in iets positiefs?

Door het hoofd spoken
Die vragen komen ineens in een heel ander licht te staan door wat Michael meemaakt in het huis van zijn buren. Het zijn vragen die dankzij de manier waarop ze in dit verhaal van meerdere invalshoeken worden gedramatiseerd verschillende echo's krijgen en prompt bij de lezer door het hoofd gaan spoken. Verantwoordelijkheid, schuld, rouw en berouw - ze brengen op meerdere manieren de hoofdpersonen danig in de war en het is boeiend om te lezen hoe ze daar elk mee omgaan, ook omdat je je intussen net zo hard afvraagt, hoe je zelf in de gegeven omstandigheden had gehandeld. De schrijver confronteert op die manier de lezer op tamelijk indringende wijze met diens eigen geweten en diens eigen normen en waarden.

Hoopvol
Helaas vond ik de manier waarop Sheers de roman afrondt niet zo goed als de opbouw naar de centrale gebeurtenis toe; er zitten naar mijn mening gaatjes en onwaarschijnlijkheden in. Aan de andere kant vond ik de wendingen die enkele personages uiteindelijk aan hun leven geven wel weer mooi en hoopvol. Literatuur is er om je aan het denken te zetten en dat doet dit boek zeker. Niet alleen over de manier waarop Michael handelt, maar ook over de rechtvaardiging van drone-aanvallen. Omdat het verhaal niet alleen mooi (Sheers is tevens  dichter) maar ook heel toegankelijk is geschreven, is dit typisch weer zo'n fijne roman voor leesclubs van alle niveaus: genoeg voer voor discussie, of het nu over de morele vragen of over de literaire aspecten van het boek gaat, en genoeg kwaliteit om geboeid te blijven.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.