En toen was het toch oorlog

Elizabeth Jane Howard,
Marking Time (GB 1991)
Deel 2 van The Cazalet Chronicles
Roman, 405 pp.
Nederlandse titel: Aftellen


Laatst wilde ik mezelf eens verwennen. Dus wat doe je dan? Dan trakteer je jezelf op het volgende deel van die uitstekende romans over de Cazalets , de gegoede familie in Zuid-Engeland, waarvan Elizabeth Jane Howard de wederwaardigheden zo virtuoos beschrijft dat je, ondanks dat er niet echt iets bijzonders gebeurt, toch van begin tot eind aan de pagina's zit gekluisterd. Aan het eind van het eerste deel van de serie was het 1938 en lieten we de Cazalet-familie opgelucht achter omdat de vrede was 'uitgebroken'. In tegenstelling tot hun bange verwachtingen was het niet tot een oorlog met Hitler gekomen en konden ze allemaal weer door met hun leven. Wij wisten wel beter. In september 1939 zou Hitler Polen binnen vallen en zou Engeland hem alsnog de oorlog verklaren.
Het thuisfront 
Aan het begin van dit tweede deel wonen de Cazalets in een land dat in oorlog verkeert. Het is nu 1940, en twee van de drie zoons (de oudste heeft zijn hand verloren in de Eerste Wereldoorlog) hebben de familie-firma verlaten om voor the war effort aan de slag te gaan. Maar dit is geen oorlogsroman met veel actie. Het gaat vooral over drie van de opgroeiende kleindochters, die zitten af te tellen naar de volwassenheid en tegelijk hun toekomstverwachtingen omgegooid hebben zien worden. Kan Louise haar droom waarmaken en actrice worden en Clary schrijfster? En wat wil Polly met haar leven? Maar ook andere thuisblijvers komen aan bod, zoals de ongetrouwde dochter Rachel en de subtiel geschetste relatie met haar 'beste vriendin' Margot Sidney. Geen van hen wordt rechtstreeks geraakt door de oorlog, en ze zijn nog steeds een welgestelde familie die het materieel goed heeft, maar inmiddels zijn er wel twee kinderen waarvan de vader vermist is (en waarschijnlijk dood) en een jonge vrouw die net haar eerste kind heeft gekregen zonder dat ze weet waar haar man is. En er zijn de kleine dingetjes. Alles wordt bijna ongemerkt steeds schaarser, kleren moeten voortdurend hersteld worden, er is te weinig brandstof. In Londen beginnen de bombardementen.

Karakterstudies in miniatuur 
Het bijzondere is dat Howard dit vooral door de ogen van de kinderen en de jongvolwassenen van de familie laat zien. Zij weten vaak niet precies wat ze zien (in tegenstelling tot de lezer), maar ze accepteren de veranderingen in de levensomstandigheden met een vanzelfsprekend die kinderen eigen is, en waardoor Howard steeds een zekere lichtheid weet te bewaren. Daarnaast laat ze de groei naar volwassenheid van Polly, Clary en Louise zien door de drie opgroeiende meisjes nieuwe en soms pijnlijke inzichten te geven, die hun jongere broertjes en zusjes nog niet aan de dag leggen.

Net als in het eerste deel heb ik vooral genoten van de perfecte levensechtheid waarmee Howard alle personages heeft neergezet. Allemaal zijn het subtiele, afgeronde karakterstudies. Howard doet in observatievermogen niet onder voor Jane Austen, en net als Austen laat ze vooral de karakters voor zichzelf spreken. Ook zijn er twee hele mooie huwelijksportretten, dat van de degelijke Hugh en Sybil en dat van de rokkenjager Edward en zijn gefrustreerde vrouw Jessica. Ze worden impliciet tegen elkaar afgezet, steeds zonder oordeel. Maar het sterke is, dat Howard van de degelijke Hugh en Sybil goede mensen maakt die je aan het hart gaan, zonder dat ze neer worden gezet als saai of als heiligen. Ze zijn gewoon goede mensen, een slag dat niet erg in de mode is en waarvan Howard toch een heel ontroerend portret schetst.

Lak aan de regels
Howard houdt zich niet aan de regels die je bij een cursus creatief schrijven krijgt voorgeschoteld. Ze doet net als in het eerste deel vol overgave aan head hopping, een techniek waarbij het vertelperspectief in een en dezelfde scène steeds wisselt. Howard is daar zo virtuoos in, dat ik het bijna jammer vond dat ze in dit deel voor de meeste hoofdstukken maar één vertelperspectief hanteert (maar dan wel voor elk hoofdstuk een afwisselend perspectief, van respectievelijk Louise, Polly of Clary). Het is juist Howards rijk geschakeerde ensemblespel dat zo genietbaar is, met steeds die veranderende visies op wat er gebeurt en het verschillende 'weten' van de personages. Jessica heeft niet in de gaten wat haar zuster uitvoert met die musicus, en het is die onwetendheid die haar illusies in stand houden, illusies die haar op hun beurt in staat stellen toch nog redelijk gelukkig te zijn. Sybil denkt dat haar man Hugh niet door heeft dat ze ernstig ziek is. Hugh weet dat wel, maar denkt dat Sybil het nog niet weet, en zo doen ze uit liefde voor elkaar net alsof er niks aan de hand is. Schrijnend en tegelijk heel mooi.

En toch wil je door
Een andere ijzeren schrijfwet waar Howard zich weinig van aan trekt is die van 'Gij zult een Plot met een Duidelijke Spanningsboog neerzetten.' Een dergelijke plot is er niet. Uiteraard heb ik me naar aanleiding daarvan uitgebreid af zitten vragen waarom ik dan toch geboeid door bleef lezen. Naast de al eerder genoemde virtuositeit denk ik dat dat vooral komt omdat Howard erin slaagt om je het leven van al die Cazalets te laten beleven als je eigen leven. Kleine dagelijkse dingen krijgen minstens evenveel aandacht als de grote gebeurtenissen, want zo gaat dat in het gewone leven ook. Een nieuwe jurk of een nieuw speelgoedje zijn onbenulligheden die op het moment voor de betrokkene even heel belangrijk zijn. Howard betrekt je bij dat gevoel. Dat lukt vooral omdat ze haar personages zo meevoelbaar maakt. Nu je ze van dichtbij hebt meegemaakt ben je ze allemaal sympathiek of op zijn minst interessant gaan vinden. Je wilt met ze door. Je wilt weten wat er straks met ze gebeurt.

Alleen moeten we daarvoor op deel 3 wachten. Gelukkig heb ik dat al in huis.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.