Een avontuurlijke verkenning van een soort niemandsland

Sara Maitland,
A Book of Silence (GB 2008)
Memoires, filosofie, 287 pp.
Nederlandse titel: Stilte als antwoord


Cliché / open deur / waarheid als een koe: stilte is een zeldzaam goed geworden in het hedendaagse Nederland. De auto raast overal, er is altijd wel iemand in zijn mobieltje aan het tetteren, in supermarkten jengelt muzikaal behang, bassen moeten zo hard mogelijk dreunen. En eerlijk is eerlijk: de meeste mensen vinden dat alleen maar prettig en gezellig, die auditieve opvulling, dus wie er anders over denkt, is een neurotische zeurpiet en een zonderling.

Ik ben een neurotische zeurpiet en een zonderling. Sara Maitland, de auteur van dit boek, ook. En toch is A Book of Silence niet echt te karakteriseren als een klaagzang over de alomtegenwoordige herrie in onze wereld. Ten eerste is het veel meer dan dat en ten tweede is het vooral positief: niet een veroordeling van gebabbel en lawaai, maar een avontuurlijke verkenning van wat stilte nu eigenlijk met een mens doet, in positieve en negatieve zin; in haar eigen leven en in dat van anderen, waaronder zowel ascetische kluizenaars als poolreizigers. En het is nog fantastisch geschreven ook.

Het begon bij Sara Maitland met een persoonlijk verlangen naar meer tijd alleen en naar periodes van afzondering, en niet om ergens aan te ontsnappen: "I did not feel I was running away from anything. On the contrary, I wanted more. I had it all and it was not enough. Silence is additional to, not a rejection of, sociability and friends and periods of deep emotional and professional satisfation." (p. 12) En "I began to realise that it was not peace and contentment that I craved, but that awed response to certain phenomena of the 'natural' world in which words, and even normal emotional reactions, fail or rather step away from the experience and there is a silence that is powerful, harsh and essentially inhumane." p. 23)

Ze trok zich 6 weken in haar eentje terug in een afgelegen huisje op een afgelegen Schots eiland en was benieuwd wat er zou gaan gebeuren. Zou het een openbaring zijn of zou ze helemaal gestoord worden, zoals sommige solozeilers of eenzame avonturiers? Het werd een openbaring.

Het eerste dat haar al na een paar dagen opviel was dat alle fysieke ervaringen veel intenser werden. Eten kreeg veel meer smaak, zelfs de eenvoudigste pap. Ze ervoer het weer, temperatuurschommelingen, het verschil tussen nat en droog veel sterker dan anders. Emoties werden heftiger. Remmingen vielen weg. Ze hoorde muziek in het ruisen van de wind - echte muziek. En ze ervoer periodes van diepe vreugde, waarbij de grenzen tussen haarzelf en de wereld om haar heen wegvielen. Voor Maitland waren deze zes weken een oase, maar er zijn in de literatuur ook hele andere ervaringen beschreven, die ze eveneens onderzoekt. Het grote onderscheid is dat zij die in alle vrijheid voor stilte kiezen er gelukkig van worden en dat zij aan wie de stilte gedwongen wordt opgelegd (bijvoorbeeld door eenzame opsluiting of als gevolg van een jammerlijk mislukt avontuur) er letterlijk gek van kunnen worden.

De rest van het boek is onder andere een verkenning van wat stilte betekent in de verschillende godsdiensten (verrassend verschillende dingen) en van de vraag waarom de romantische dichters de stilte en de eenzaamheid opzochten. Opvallend is dat religieuze kluizenaars zich terugtrekken om zichzelf te verliezen en hun ego op te laten gaan in een groter geheel, en dat schrijvers het juist doen om beter tot zichzelf te kunnen doordringen en daardoor interessantere schrijvers te worden. Maitland, een praktiserend katholiek ontdekt al gauw dat de soort stilte die ze op Skye ervaart, met veel aandacht voor meditatie, haar creatieve schrijfader droog legt, waarna ze op zoek gaat naar andere soorten stiltes, als het ware Wordsworth achterna. Daarbij trekt ze ook wouden in en ontdekt daar dat stilte in een gesloten landschap heel wat anders oproept dan die in de weidse vertes van Schotland. De stilte in een woud is geheimzinnig en vol dreigingen omdat je nooit kunt zien wat er achter een boom of in het struikgewas schuilt. Het is de stilte van de geheimen van de sprookjes van Grimm, waar verborgen identiteiten en achtergehouden feiten zo'n grote rol spelen.

Maitland kiest uiteindelijk als haar permanente woning een klein huisje met weids uitzicht in Galloway, waar ze nu on-line schrijfles geeft voor de University of Lancaster. Het klinkt jaloersmakend, maar ik weet niet of ik zelf zo zou kunnen wonen, alhoewel het lezen van dit prachtige en wijze boek bij mij een weldadig gevoel van rust en harmonie opriep.

The overstimulation, of which is noise is a major factor, of modern society has an addictive quality - the more stimulation and novelty you get, the more you feel you need. (p. 135)

Iets om over na te denken.