Van Samsara tot Nirvana

Tenzin Gyatso (Dalai Lama),  
The World of Tibetan Buddhism: An Overview of Its Philosophy and Practice (Tibet 1995)
Religie, 159 pp.
Vertaald door Geshe Thupten Jinpa


De Dalai Lama is tegenwoordig ook beschikbaar op e-boek en omdat ik uit de lezersreacties op Amazon begreep dat dit boekje een nuttige inleiding op het Boeddhisme was, stuurde ik het naar mijn Kindle, als voorbereiding op mijn reis naar Nepal - per slot van rekening het land waar de Boeddha zo'n 2500 jaar geleden ter wereld kwam.

Laat ik er maar niet om heen draaien: dit boek is niet geschikt als inleiding op het Boeddhisme. Ik ben niet helemáál een nitwit op dat gebied (dacht ik), dankzij een reis naar Ladakh onder leiding van een Boeddhistische gids, die ons van alles over zijn godsdienst vertelde naar aanleiding van de kloosters die we daar bezochten, maar van een groot deel van deze lezingenserie van de Dalai Lama snapte ik platgezegd geen hout. Waarschijnlijk had ik veel beter Buddhism for Dummies kunnen kopen, maar bij de term dummy zie ik op de een of ander manier nog steeds het hoofd van George W. Bush voor me, en bovendien vind ik de Dalai Lama zo'n sympathieke man. Daar wou ik graag eens een boekje van lezen.

En ook na lezing vind ik de Dalai Lama nog steeds een hele sympathieke man: bescheiden, wijs, belezen en met gevoel voor humor. Evenmin zal ik ontkennen dat zijn boodschap uitgesproken sympathiek is. Een pleidooi voor compassie en medemenselijkheid vindt bij mij altijd weerklank, vooral van een leider van een wereldgodsdienst die onomwonden en verfrissend zegt dat je helemaal niet godsdienstig hoeft te zijn om een goed mens te wezen:

A sincere outlook and motivation do not belong exclusively to the sphere of religion; they can be generated by anyone simply by having genuine concern for others, for one’s community, for the poor and the needy. In short, they arise from taking a deep interest in and being concerned about the welfare of the larger community, i.e., the welfare of others.

Er bestaat bij sommige mensen hier in het westen een lichtelijk vertekend beeld van het Boeddhisme. Er is mij in het verleden meerdere keren door zoekende types in mijn kennissenkring toegeroepen dat het geen godsdienst maar een filosofie is 'want er komt geen god in voor', maar die mensen:

1. hebben nog nooit een Tibetaanse tempel van binnen gezien, waarvan de muren van boven tot onder beschilderd zijn met goden en demonen;
2. miskennen de rol van "het goddelijke" in het Boeddhisme, iets waar ook de Dalai Lama herhaaldelijk van spreekt (en waarvan me eerlijk gezegd niet helemaal helder is wat er precies mee bedoeld wordt);
3. houden er waarschijnlijk een wat al te simpele definitie van godsdienst op na, want door de meeste schrijvers worden de kenmerkende eigenschappen waardoor religie zich onderscheidt van filosofie vooral gezien in de aanwezigheid van bovennatuurlijke elementen en een beroep op van boven geopenbaarde, onveranderlijke kennis. De reïncarnatie die zo'n wezenlijk onderdeel is van het Boeddhisme is een onmiskenbaar bovennatuurlijk fenomeen en de leer van de Boeddha werd aan hem geopenbaard terwijl hij onder een boom zat en vormt voor zijn aanhangers een onaantastbaar fundament. 

In mijn ogen is het Boeddhisme dus wel degelijk een godsdienst en geen filosofie, en alleen daarom al zal ik er nooit een echte aanhanger van worden.

En nu we het toch over aanhangers hebben: dáár is deze lezingenserie voor gehouden. Voor mensen die als praktizerend Boeddhist door het leven willen gaan en op het punt staan om officieel ingewijd te worden, zo bleek aan het eind van de laatste lezing. Voor hen haalt de Dalai Lama zeer uitgebreid allerlei Boeddhistische schriftgeleerden aan. Voor hen bespreekt de Dalai Lama lastig te doorgronden begrippen als "emptiness" in voor mij amper te volgen passages als deze:

When Madhyamaka-Prāsaṅgika proponents speak of emptiness, they speak of the empty nature of phenomena in terms of dependent origination. Therefore, an understanding of emptiness does not contradict the conventional reality of phenomena.

De Dalai Lama beaamt zelf ook dat veel van de Boeddhistische leer moeilijk en obscuur is, en jaren studie vergt, en ik geloof hem onmiddellijk - als er iets duidelijk wordt uit dit boek dan is dat het wel. Voor de geïnteresseerde toerist is dit dus niet het juiste boek. Ik wil niet beweren dat ik het niet interessant vond en dat ik er niks van heb opgestoken, maar ik had beter iets eenvoudigers kunnen lezen. Op het gebied van het Boeddhisme ben ik toch nog je reinste dummy, ben ik bang.