De natuur en het meisje

Knut Hamsun,
Pan (Noorwegen 1894)
Novelle, 104 pp.
Project Gutenberg (gratis eBoek hier)
Engelse vertaling door W.W. Worster
Nederlandse titel: Pan


Dit werkje is kort genoeg om in één avond uit te lezen, maar doe dat alsjeblieft niet. Dit is het equivalent van slow food: het komt het best tot zijn recht als je er uitgebreid de tijd voor neemt, het rustig op je in laat werken en regelmatig even peinzend voor je uit staart om er over te mijmeren. Dan pas proef je echt de schoonheid van de dichterlijke taal en komt de complexe psyche van ik-figuur Luitenant Thomas Glahn het best tot leven.

Glahn blikt hier twee jaar terug, naar 1855, toen hij samen met zijn hond in een hut aan de kust van Nordland woonde en zijn eigen kostje bij elkaar schoot en viste. Hij beweert dat hij het verhaal alleen maar opschrijft om zich eventjes te amuseren en dat het verder niks voorstelde, maar het is duidelijk dat het gebeurde diep op zijn ziel heeft ingegrepen en hem nooit meer heeft los gelaten. Glahn, van wiens voorgeschiedenis we verder niks weten, is een sociaal weinig vaardige jongeman die volmaakt gelukkig is in de vrije natuur.

The monotonous breathing and the familiar trees and stones mean much to me; I am filled with a strange thankfulness; everything seems well disposed towards me, mingles with my being; I love it all. I pick up a little dry twig and hold it in my hand and sit looking at it, and think my own thoughts; the twig is almost rotten, its poor bark touches me, pity fills my heart.

Het gaat dan ook mis als hij onder de mensen komt. De koopman van wie hij zijn hut huurt, heeft een jonge dochter, Edwarda, die Glahn moeiteloos om haar vinger windt en met hem speelt als een kat met een muis. Een andere man zou het spel meespelen of op een gegeven moment zijn schouders ophalen, maar de veel te gevoelige Glahn raakt volledig van de kook en reageert verward en heftig.

I could feel more strangely on those nights than anyone would believe. Was Pan himself there, sitting in a tree, watching me to see what I might do? Was his belly open, and he sitting there bent over as if drinking from his own belly? But all that he did only that he might look up under his brows and watch me; and the whole tree shook with his silent laughter when he saw how all my thoughts were running away with me.

Vanaf nu wordt Glahn verteerd door een romantisch verlangen naar Edwarda, dat nu eens de vorm van stille adoratie en dan de vorm van wanhopige wraak aanneemt. Intussen heeft de vader van Edwarda zijn eigen agenda en wordt een reeks gebeurtenissen in werking gezet die, zo voel je als lezer, waarschijnlijk tragisch af gaat lopen.

Op het moment dat het verhaal voor mij fraai afgerond was, bleek het nog een epiloog te hebben, waarin we van een vriend van Glahn krijgen te horen wat er met hem gebeurd is nadat hij zijn relaas aan het papier had toevertrouwd.  Verhaaltechnisch vond ik deze epiloog niet zo nodig, maar hij was wel interessant omdat duidelijk wordt hoe buitenstaanders tegen de gevoelige Glahn aankijken en je een toch enigzins verrassend kijkje van een andere kant op deze veel te romantische en veel te heftig voelende ziel krijgt.

Het mooist aan deze novelle vond ik de bijna magische manier waarop Glahn de natuur om hem heen ondergaat. Met name de daaraan gewijde passages zijn prachtig geschreven en komen ook in de Engelse vertaling goed tot hun recht. Het boekje heeft niet de reikwijdte van Hamsuns roman Growth of the Soil, maar verdient het zeker om ook nu nog gelezen te worden.

Met dank aan Joke voor de tip.