Een daad van barmhartigheid

Toni Morrison
A Mercy (VS 2008)
Roman, 165 pp.
Nederlandse titel: Een daad van barmhartigheid



Eerst even een bekentenis: ik bewonder de boeken van Nobelprijswinnares Toni Morrison zeer - van een afstandje - maar heb altijd het gevoel dat ik er nooit helemaal goed tot doordring; dat Morrison op de een of andere manier niet helemaal mijn soort schrijver is. Dan weten jullie dat maar. Het beïnvloedt vast en zeker de kwaliteit van deze bespreking.

Desalniettemin ben ik van mening dat A Mercy een knap en mooi geschreven roman is, complex en aangrijpend. In slechts 165 pagina's wordt door Morrison veel opgeroepen en ze laat de lezer in dit dunne boekje hard werken door het voortdurend wisselende vertelperspectief en de zeer verschillende stemmen. Als je van plan bent om dit boek in een paar uur uit te lezen, kom je bedrogen uit, want dan krijg je er niks van mee.

Het verhaal speelt in de late zeventiende eeuw, als de VS nog niet bestaan en er slechts een klein strookje koloniën langs de oostkust is. Het allergrootste deel van het continent is nog onaangetast door blanken, maar in het stukje dat wel door Europeanen is geclaimd is het al behoorlijk druk met mensen die hier een betere toekomst zoeken. Veel draait nog steeds om het handhaven van het naakte bestaan. De slavenhandel met Afrika is nog niet zo lang op gang.

Plaats van handeling is de boerderij van Jacob Vaark, die hier met zijn vrouw Rebekka, overgekomen uit de armste sloppen van Londen, een bestaan probeert op te bouwen. Jacobs droom is de eigenaar van een groot en rijk uitgerust landhuis worden, maar hij gaat niet over lijken. Hij heeft zich ontfermd over een getraumatiseerde schipbreukelinge (heel toepasselijk Sorrow genaamd), heeft de Indiaanse wees Lina in huis genomen en heeft het zwarte meisje Florens als betaling voor een schuld aanvaard. Iedereen moet hard werken voor weinig beloning, maar zo is het leven nu eenmaal.

Florens is het centrum van de roman. Zij is door haar moeder (een slavin met ook nog een babyjongetje aan de borst) afgestaan en Florens heeft nooit begrepen waarom haar moeder zo hardvochtig kon zijn, maar voor de moeder was het een daad van barmharigheid (a mercy):

I don't know who is your father. It was too dark to see any of them. They came at night and took we three including Bess to a curing shed. Shadows of men sat on barrels, then stood. They said they were told to break we in. There is no protection. To be female in this place is to be an open wound that cannot heal. Even if scars form, the festering is ever below. (p. 161)

Florens (die hier niets van weet) heeft de daad van haar moeder nooit kunnen verwerken en net als Sorrow en Lina en de anderen zoekt ze wanhopig naar een plaatsvervangende familie en liefde. De bewoners van de boerderij willen graag denken dat zij met zijn allen een dergelijke familie vormen, maar dat is een illusie, zo maakt Morrison  duidelijk:

They once thought they were a kind of family because together they had carved companionship out of isolation. But the family they imagined they had become was false. Whatever each one loved, sought or escaped, their future was separate and anyone's guess. (p. 153)

Een maatschappij die is gebaseerd op een dusdanige ongelijkheid dat de een de ander kan houden als zijn eigendom en waarbij kansen zo slecht verdeeld zijn, is gedoemd om nooit een geïntegreerd geheel te worden, zo lijkt Morrisons boodschap. A Mercy is een indrukwekkende roman met complexe personages en grote thema's, maar niet één die voor mij tijdens het lezen tot een afgerond geheel is gesmolten. Maar misschien is lichte ontreddering en fragmentatie juist wel het doel van Morrison met deze roman. Als dat het geval is, is ze zeker geslaagd.