Donar en Wodan enzo

H.R. Ellis Davidson, Myths and Symbols in Pagan Europe: Early Scandinavian and Celtic Religions (GB 1988) 
Geschiedenis, 228 pp.
Niet in het Nederlandse beschikbaar


Ze zijn nog te vinden in de namen van de dagen van de week: Tius, Wodan, Donar en Freya, godheden die door onze verre voorouders te hulp werden geroepen in de strijd of bijvoorbeeld voor een goede oogst. Veel weten we er niet van, want onze voorouders schreven niet. De kennis die we van hun godsdienst hebben, komt voornamelijk uit Tacitus' Germania (1e eeuw) en uit Scandinavische verhalen waarvan de meeste zijn opgetekend toen men al op het Christendom was overgestapt en de oude goden in de ban waren gedaan.

Hetzelfde geldt voor onze Keltisch sprekende buren: Julius Caesar nam 2000 jaar terug wat stukjes op over de godsdienst van de Galliërs in zijn De bello gallico (waar hele generaties gymnasiasten mee zijn geteisterd) en na de bekering tot het Christendom werd er een aantal Ierse en Welshe heldendichten op perkament gezet, waaruit we met de nodige voorzichtigheid het nodige kunnen afleiden over de geloofswereld van de inwoners van de Britse eilanden vóór de invasie van de Angelsaksen.

 Aan de hand van voornamelijk deze bronnen heeft Hilda Davidson een uitgebreid en erg interessant beeld in elkaar gezet van de mythologie en de godenwereld van de Germaans en Keltisch sprekend volkeren, die trouwens qua cultuur sterk op elkaar leken. Davidson heeft niet alleen erg veel kennis van haar bronnen, maar wat dit boek vooral iets extra's geeft, is dat ze ons er goed van bewust maakt dat we geneigd zijn met verkeerde ogen naar de religie van onze verre voorouders te kijken. Van enige vorm van organisatie was nauwelijks sprake en van een canonieke versie van de verhalen al helemaal niet. Er was veel variatie in de tijd en per plaats. Vroomheid was een onbekend begrip. Je moest op de juiste wijze offeren aan de goden en andere mythische figuren, omdat jij en je gemeenschap anders het onheil over zich afriepen, en veel mystieker werd het echt niet. Heel praktisch.

Aan de andere kant zijn de verhalen over al die bovennatuurlijke figuren ook heel verbeeldingsvol en aansprekend - en niet te vergeten vaak bloedstollend. De reuzen en de sprekende dieren en de magische zwaarden zijn bewaard gebleven in onze sprookjes, maar maakten lang geleden deel uit van de Andere Wereld, die voor de inwoners van Noordwest-Europa net zo levensecht was als de gewone wereld. Sommige bijzonder personen (zoals koningen) konden er mee in contact komen of er zelfs naar toe reizen door bijvoorbeeld op een grafheuvel te slapen, zodat ze van de bewoners van de Andere Wereld (vaak als helden vereerde voorouders) kennis over de toekomst op konden doen. Want dat was vitaal belang in deze onzekere tijden waarin men sterk afhankelijk was van de willekeur van de natuur: te weten komen wat de toekomst zou brengen, zodat men zich kon voorbereiden.

Dieren gaven ook vaak tekenen van die toekomst voor wie vaardig genoeg was om te te lezen. De vlucht van een raaf kon bijvoorbeeld iets vertellen over de uitkomst van de strijd. Maar ook zieneressen werden om deze reden in ere gehouden. Ik wil niet zeggen dat de maatschappelijke verhoudingen destijds zo vrouwvriendelijk waren, maar afgaande op de rol van vrouwen in allerlei mythes en het grote respect voor zieneressen werden ze in ieder geval nooit gezien als tere poppetjes die overal buiten gehouden moesten worden. Persoonlijk doet me dat wel deugd.

Ik ben geen kenner van dit onderwerp, maar heb begrepen dat dit boek als één van de standaardwerken op dit gebied wordt gezien. Terecht lijkt me. Ik heb het ervaren als een verhelderende, zeer informatieve en goed leesbare inleiding in een onderwerp dat me al heel lang interesseert, maar waar ik me nu voor het eerst eens een beetje in verdiept heb. Davidson heeft voor mij een andere wereld geopend, waarmee ik geboeid heb kennis gemaakt.