Ethics: A Very Short Introduction (GB 2001)
Filosofie, 116 pp.
Dit boekje begint met een onderwerp dat ik persoonlijk erg interessant vind: wat nemen we als bron voor wat we wel of niet acceptabel vinden in het intermenselijk verkeer? Voor miljoenen mensen hier in Europa en in Amerika is dat de Bijbel en velen van hen (maar gelukkig lang niet allemaal) zijn er bijna automatisch van overtuigd dat mensen zonder geloof DUS geen besef van goed en kwaad hebben en er maar op los leven. (En dat terwijl mijn familie het al generaties lang zonder geloof stelt en uitsluitend bestaat uit verschrikkelijk brave gehoorzame hardwerkende lieden die nog nooit een vlieg kwaad hebben gedaan! Maar dit terzijde).
Blackburn laat zien dat de Bijbel te vol onduidelijkheden, innerlijke tegenstrijdigheden en eigenaardigheden (zoals het goedkeuren van slavernij) zit, om er blind op te varen als moreel kompas. Aan de andere kant is het wel heel begrijpelijk dat zovelen een Bijbel of een Koran of een Torah als bron van ethiek nemen, omdat ook niet onmiddellijk evident is waar je je als alternatief op zou kunnen beroepen. En relativisme, het idee dat er niet één waarheid bestaat en dat elke regel dus precies even goed is als de andere, is ook niet zo nuttig als je met je medemens in harmonie wilt samenleven. Blackburn laat zien dat consensus ten aanzien van een aantal cruciale zaken over wat wel en niet mag wel degelijk noodzakelijk is. Maar hoe stel je die consensus vast?
En hoe bepaal je een ethisch standpunt in zaken als abortus, euthanasie, mensenrechten? Is het najagen van je eigen plezier verwerpelijk of niet? Blackburn wijdt hier allemaal hele heldere stukjes aan, die niet altijd meteen een oplossing aandragen maar je wel leren hoe je je denkproces zou kunnen inrichten. De taal hier is klaar en licht informeel, zonder popie te worden. De betogen zijn uitstekend te volgen en de onderwerpen steeds relevant.
Moeilijker vond ik deel 3, Foundations, dat onderzoekt wat we als basis voor een ethiek zouden moeten nemen: de rede (John Locke), deugdzaamheid (Aristoteles), het gevoel (David Hume) of het Categorisch Imperatief van Kant? Hier wordt het denken een stuk abstracter en met name de redenering van Kant vond ik lastig te volgen, maar dat had ik lang geleden ook al bij het vak Rechtsfilosofie, dus dat zal aan mij liggen.
Blackburn eindigt met een vraag: "So, is there such a thing as moral knowledge?"
Hij beantwoordt de vraag deels bevestigend:
These questions are not answered by science, or religion, or metaphysics or logic. They have to be answered from within our own moral perspective. Then, fortunately, there are countless, small unpretentious things that we know with perfect certainty. Happiness is preferable to misery, and dignity is better than humiliation. It is bad that people suffer and worse if a culture turns a blind eye to their suffering. Death is worse than life; the attempt to find a common point of view better than manipulative contempt for it. (p.115)Hm, niet helemaal bevredigend, een beetje te algemeen en voor de hand liggend wellicht, maar het geeft het begin van een denkrichting aan om bepaalde gewetensvragen te beantwoorden. En denk nou niet, zo'n onderwerp is niks voor mij. Zoals de schrijver terecht opmerkt in zijn inleiding:
Human beings are ethical animals. [W]e grade and evaluate, and compare and admire, and claim and justify. We do not just 'prefer' this or that in isolation. We prefer that our preferences are shared; we turn them into demands on each other. Events endlessly adjust our sense of responsiblity, our guilt and shame, and our sense of our own worth and that of others. [...] Drama, literature, and poetry all work out ideas of standards of behaviour and their conseqences. This is overtly so in great art. [...] Reflection on the ethical climate is not the private reserve of a few academic theorists in universities. (p. 4-5)Zo, en daar kunnen we het mee doen ;-)
Andere besprekingen op dit weblog van deeltjes uit de serie Very Short Introductions:
- The Meaning of Life van Terry Eagleton
- Literary Theory van Jonathan Culler
- Philosophy of Science van Samir Okasha.
Dit is een onderwerp om van te smullen, maar na het lezen van het boek zou ik grote behoefte voelen om hierover een stevige boom op te zetten met mensen die het ook gelezen hebben.
BeantwoordenVerwijderen"So, is there such a thing as moral knowledge?"
Alleen al over die vraag kun je eindeloos discussieren. Ik vergeet nooit de uitspraak van mijn RK godsdienstleraar op de middelbare school, die luidde:
De tien geboden staan bij alle mensen in de harten gegrift.
Dit soort uitspraken hebben het atheisme bij mij alleen maar bespoedigd. Ik ben geneigd te stellen dat men zich aan de wet dient te houden en het moreel handelen valt of staat met je opvoeding, karakter, omstandigheden enz. In ieder geval lijkt het me een boek wat gezien in het licht van de politieke verwikkelingen zeer aktueel is.
Weet je, dat van die boom opzetten had ik nou ook. Zonde dat je niet in de buurt van Groningen woont!
BeantwoordenVerwijderenEn je hebt gelijk wat betreft de actualiteit: dat was één van de redenen dat ik vond dat ik dit boek moest lezen en het heeft me zeker weer een beetje geholpen om mijn gedachten op dit gebied te ordenen.