Van octrooiklerken en scheermessen (met quiz!)

Samir Okasha,
Philosophy of Science: A Very Short Introduction (GB 2002)
Filosofie, 134 pp.


Leuke serie is dit, de Very Short Introductions van Oxford University Press - net zoiets als "Puntjepuntjepuntje voor dummies" maar dan natuurlijk voor intelligente  mensen. Ze hebben de meest uiteenlopende onderwerpen in de serie zitten, van Hegel tot hiëroglyfen, van theologie tot thermodynamica en van wereldmuziek tot Wittgenstein. De boekjes zijn inderdaad kort (rond de 160 pagina's gemiddeld) en zijn geschreven door een vooraanstaande deskundige op het betreffende terrein en zijn bedoeld voor de beter opgeleide leek, die een eerste kennismaking met een bepaald onderwerp wenst of na wat los, hapsnap gelees behoefte heeft aan een systematisch overzichtje. Mijn eerste VSI was een boekje over Literaire Theorie en dit was dus mijn tweede.

Samir Okasha (van de Universiteit van York) heeft zijn boekje helder en systematisch opgezet en begint dus in hoofdstuk 1 met de vraag "What is science?" Daarin geeft hij eerst een korte geschiedenis van de ontwikkeling van de moderne wetenschap, van de ketterse ideeën van Copernicus en Galileo (het was destijds godslasterlijk om te beweren dat de Aarde om de zon draaide in plaats van andersom), via Newton (die voor het eerst de wiskunde inzette als hulpmiddel voor zijn wetenschappelijke theorieën) en Darwin (die ook al als godslasterlijk werd gezien) tot octrooiklerk en twintigste-eeuws genie Einstein.

Vervolgens komt de demarcatie wetenschap-pseudowetenschap aan de orde. Best lastig. Dat intelligent design pseudowetenschap is, daar bestaat buiten de Bible Belt wel consensus over; dat Freudiaanse psycho-analytica eveneens geen echte wetenschap is, heeft men zich inmiddels ook in brede kring gerealiseerd, maar hoe zit het met andere randgebieden? Wat zijn waterdichte criteria om te bepalen of iets wetenschap dan wel pseudowetenschap is? Die waterdichte criteria zijn er (nog?) niet echt, maar lezen wat de verschillende filosofen erover denken is zeer interessant.

Het tweede hoofdstuk heet Scientific reasoning, en gaat over over inductie en deductie. Het blijkt dat er in de praktijk maar weinig wetenschappelijke problemen via pure logica zijn op te lossen. Alleen de wiskunde levert absolute bewijzen, maar daarbuiten is er altijd een element van onzekerheid. Het is echter onzin om vervolgens te stellen dat wetenschap "ook maar een geloof" is, want er zijn wel degelijk methodes om te bepalen welke wetenschappelijke verklaring deugt en welke niet. Okasha legt in dit hoofdstuk uit welke methodes dat zijn, waarvan Ockhams scheermes waarschijnlijk de meest algemeen bekende is.

Het is niet mijn bedoeling om hier het hele boekje samen te vatten, dus ik volsta hier met een opsomming van de overige hoofdstuktitels, zijnde Explanation in science, Realism and anti-realism, Scientific change and scientific revolutions, Philosophical problems in physics, biology and psychology en Science and its critics, waarin met name wordt ingegaan op kritiek uit religieuze en postmoderne hoek. Klinkt dat niet intrigerend? Dit is kortom een bijzonder aardige inleiding in de wetenschapsfilosofie, van het soort dat iedereen zou moeten lezen die een serieuze belangstelling voor wetenschap heeft.

---

Wil je weten welke kennislacunes je nog hebt? Doe dan de hippe Very Short Introductions Quiz. Ik heb hem net volbracht en gelukkig bleek mijn kennis op de meeste gebieden wel adequaat te zijn, maar schoot ik tekort op het terrein van de politiek en de filosofie. Mijn volgende VSI-aanschaf zal dus weer iets met de filosofie te maken hebben. Ik ben nog aan het twijfelen tussen Ancient Philosphy (beginnen bij het begin spreekt mij wel aan) en Ethics (goed voor de mensch). Mijn kennislacune op het gebied van de politiek wil ik uit lafheid en weerzin ten aanzien van het politieke bedrijf graag in stand houden.