Macht in de nieuwe tijd

Hilary Mantel,
Wolf Hall (GB 2009)
Roman, 650 pp.
In het Nederlands onder dezelfde titel uitgebracht

Oplettende lezers herinneren zich misschien nog dat ik een jaar terug op deze plek verkondigde dat ik echt niet van plan was om deze ManBookerprijswinnaar te lezen, vanwege mijn moeizame ervaring met een andere dikke historische roman van Mantel, A Place of Greater Safety. Prompt kreeg ik Wolf Hall cadeau van een vriendin die er erg enthousiast over was en wier smaak sterk overeenkomt met de mijne. En toen ben ik er toch maar aan begonnen.

Eén van de eerste dingen die mij opvielen bij het lezen was dat Wolf Hall vooral veel is: veel pagina's, veel scènes, veel details en heel veel personages, die (zo lijkt het wel) bijna allemaal Thomas heten. Niet dat Mantel aan dat laatste iets kan doen. Het zijn historische figuren en ze heeft de namen niet verzonnen. Gelukkig heet de koning Henry. We zijn namelijk aan het hof van Hendrik VIII, wiens echtgenote Catharina van Aragon er niet in geslaagd is een mannelijke erfgenaam te produceren en van wie Hendrik nu wil scheiden om te kunnen trouwen met de ambitieuze hofdame Anne Boleyn. We kennen het vervolg: de paus vertikt het om mee te werken aan een scheiding en Hendrik maakt zich los van Rome. De man die dat voor elkaar krijgt, is Thomas Cromwell, zoon van een brute, dronken smid en uiteindelijk de machtigste man aan het hof. En over Thomas Cromwell gaat dit boek vooral.

Thomas Cromwell was al vaker het onderwerp van fictieve portretten. In bijvoorbeeld A Man  for All Seasons, een verfilmd toneelstuk van Robert Bolt uit 1960, wordt hij als een onsympathieke machtswellusteling afgebeeld en komt zijn tegenstander Thomans More naar voren als een soort heilige. Mantel draait de rollen om: Cromwell doet aanzienlijker menselijker aan dan de fanatieke protestantenhater More. Hij heeft een beroerde jeugd, een gezin waar hij veel van houdt, neemt verschoppelingen in huis, heeft een zwak voor weerloze straathondjes en is bovenal trouw aan degene voor wie hij werkt - de eigenschap die hem uiteindelijk zijn vertrouwenspositie bij Hendrik VIII bezorgt.
Maar hij is ook geslepen en bedreven in het machtsspel en spreekt de wilde geruchten over zijn jonge jaren op het Continent bewust niet tegen, want:

A man's power is in the half-light, in the half-seen movements of his hand and the unguessed-at expressions of his face. It is the absence of facts that frightens people: the gap you open, into which they put their fears, fantasies, desires. (p. 359)

Cromwell is een man van de nieuwe tijd. Hij heeft heimelijke sympathie voor de opkomende protestanten die zo meedogenloos vervolgd worden en realiseert zich als geen ander dat de feodale tijden definitief voorbij zijn.

How can he explain to him [the Earl of Northumberland]? The world is not run from where he thinks. Not from his border fortresses, not even from Whitehall. The world is rum from Antwerp, from Florence, from places he has never imagined; from Lisbon, from where the ships with sails of silk drift west and are burned up in the sun. Not from castles walls, but from counting houses, not by the call of the bugle but by the click of the abacus, not by the grate and click of the mechanism of the gun but by the scrape of the pen on the page of the promissory note that pays for the gun and the gunsmith and the powder and shot. (p. 378)

Anne Boleyn wordt vooral weggeschilderd als een koude, berekende tante, die op Macchiavellaanse wijze  Hendrik VIII weet te krijgen waar ze hem wil hebben; door hem jarenlang uit haar bed te houden, totdat hij zo hitsig is dat hij nog maar één ding kan doen: met haar trouwen en haar koningin maken. Ook hier weer: machtsuitoefening. De titel Wolf Hall verwijst trouwens op subtiele wijze naar de periode na dit boek. Het is het ouderlijk slot van Jane Seymour, die Anne Boleyn op zal volgen als Hendriks derde vrouw, nadat Anne - letterlijk - voor de bijl is gegaan. Een verwijzing die duidelijk moet maken dat zelfs de knapst verworven machtposities buitengewoon wankel zijn.

Tot slot nog één mooie scène, naar aanleiding van het portret dat Hans Holbein van Thomas Cromwell maakte (hiernaast):

He turns to the painting. 'I fear Mark was right.'
'Who is Mark?'
A silly little boy who runs after George Boleyn. I once heard him say I looked like a murderer.'
Gregory says, 'Did you not know?' (p. 52)

Dit boek is niet voor iedereen. Wie niet goed op de hoogte is van de historische achtergrond, zal veel ontgaan, want Mantel legt niks uit. De dialoog is ook niet eenvoudig te volgen, omdat Mantel niet altijd duidelijk aangeeft wie er aan het woord is. Zo wordt Thomas Cromwell vrijwel uitsluitend met "he" aangeduid. Het duurde daarom even voordat ik voor deze roman viel. Maar halverwege begonnen we te klikken, Wolf Hall en ik; ik raakte er gaandeweg van overtuigd dat ik aan een zeer boeiend en knap geschreven portret van een man en een tijd bezig was en uiteindelijk ben ik blij dat ik het gelezen heb. Dank je wel, Nienke.