Het Atlascomplex

Jeanette Winterson
Weight (GB 2005)
Roman, 151 pp.
Nederlandse titel: Zwaarte


"Waarom heb ik nooit meer dan één boek van Jeanette Winterson gelezen en ben ik opgehouden na The Passion?", vroeg ik mij verwonderd af na een paar bladzijden van dit boek, want Winterson schrijft ontzettend goed. O ja, en toen wist ik het weer: omdat ze van zichzelf ook heel hard roept dat ze zo ontzettend goed schrijft. Maar wat maakt dat eigenlijk uit? Wat kan mij dat mens schelen, als haar boeken maar interessant zijn. En dat zijn ze.

Weight is deel van de Myths serie van Schotse uitgever Canongate en is een originele kijk op de mythe van Atlas, de Titaan uit de Griekse mythologie die als straf voor een opstand tegen Zeus de hemelen op zijn schouders moest torsen. In  latere versies is hij opgezadeld met de Aarde en dat is de figuur zoals de meeste mensen hem kennen: een gespierde reus die gebogen gaat onder het gewicht van de aardbol. Minder bekend is, denk ik, dat Atlas ook een rol speelt in het verhaal van de Twaalf Werken van Heracles, nog zo'n krachtpatser uit de Griekse mythologie.

Wintersons verhaal gaat over de ontmoeting tussen Atlas en Heracles. Eén van de werken die Heracles uit moet voeren is een klus (de gouden appels van Hera stelen) die alleen Atlas kan opknappen en zo gebeurt het dat Heracles tijdelijk de aardbol op zijn schouders neemt en Atlas voor hem op het dievenpad gaat. Winterson doet van alles met dit verhaal: ze zet heel grappig het verschil neer tussen de geslepen dommekracht Heracles en de plichtsgetrouwe Atlas die zichzelf wiskundige puzzels laat oplossen om de pijn van zijn zware last niet te hoeven voelen. Het afwisselen van laag-bij-de-grondse spreektaal en barokke beschouwingen werkt ook wonderwel. Maar het sterkste is Winterson daar waar ze het stille drama van Atlas naadloos over laat gaan in  universeel menselijke problemen. Atlas piekert over de grenzen en beperkingen die de goden aan zijn bestaan hebben gesteld, net zoals veel mensen gevangen zitten in het verleden en niet weten hoe ze het gewicht daarvan van zich af moeten leggen.

I keep telling the story again and though I find different exits, the walls never fall. My life is paced out - here and here and here - I can alter its shape but I can never get beyond it. I tunnel through, seem to find a way out, but the exit leads nowhere. I'm back inside, leaning on the limits of myself. (p. 14)

Heeft de levensstijl van de immer lustig vechtende en verkrachtende Heracles dan de voorkeur boven een leven van passief verdragen? Misschien niet, concludeert Atlas na een tijdje:

It is fit that a man should do his best and grapple with the world. It is meet that he should accept the challenge of his destiny. What happens when the sun reaches the highest point of the day? Is it a failure for morning to become afternoon, or afternoon to turn into peaceful evening and star-bright night? (p. 71)

Accepteren we onze beperkingen en een lot dat onontkoombaar is (zoals de oude Grieken het zagen) of hebben we toch een keus?

Een tijdje leek het erop dat ik dit boek viereneenhalve ster zou geven, maar Winterson wil net iets teveel als ze hier en daar ook nog haar persoonlijke leven door het verhaal weeft. Het is overbodig, het voegt te weinig toe en het klinkt in het geheel een beetje als een valse noot. Afgezien daarvan is dit echter een virtuoos geschreven hervertelling van een mythe die mij persoonlijk nooit veel gezegd heeft, maar waaraan Winterson met humor, verve en veel verbeeldingskracht een hele originele draai aan geeft, vooral in de laatste bladzijden waar onverwacht, en toch heel passend, het hondje Laika verschijnt.
_______________________________________________________________________________

Andere door mij gelezen delen in de Myths serie van Canongate:

• The Penelopiad van Margaret Atwood
• Ragnarok van A.S. Byatt
• The Fire Gospel van Michel Faber
• Girl Meets Boy van Ali Smith
• The Good Man Jesus and the Scoundrel Christ van Philip Pullman