Een raadselachtige vrouw

Andreï Makine,
The Woman Who Waited (Frankrijk 2004)
Roman, 182 pp.
Vertaald uit het Frans door Geoffrey Strachan
Nederlandse titel: De vrouw die wachtte


Het is midden jaren zeventig, maar in Mirnoe, een dorpje in het noorden van de Sovjet-Unie aan de Witte Zee, lijkt het alsof de tijd stil is blijven staan in 1945. Er wonen bijna alleen nog vrouwen van in de tachtig, weduwes van soldaten die niet of zwaar gewond uit de Tweede Wereldoorlog terugkeerden. Er is één jongere vrouw, de mooie, sensuele Vera, die op 16-jarige leeftijd haar geliefde uitgeleide deed naar het front, hem verzekerde dat ze op hem zou wachten en dat nu, na 30 jaar, nog steeds doet en voor de oude weduwes zorgt. In dit afgelegen dorp arriveert een jonge schrijver uit Leningrad, die uit liefdesverdriet over zijn trouweloze vriendin naar het noorden is gevlucht om er oude huwelijkse- en begrafenisrites vast te leggen voor het nageslacht. In plaats daarvan raakt hij gefascineerd door Vera.

In Leningrad verkeerde hij in dissidente vrijgevochten kunstenaarskringen waar veel drank vergoten werd en iedereen het met iedereen deed in naam van de vrijheid. In Mirnoe komt hij in een volstrekt andere wereld terecht. Dissidenten zijn er niet, want zelfs de Sovjets zijn het dorp vergeten. Het bestaan is karig en monotoon. Kunstenaars zijn er niet, alleen een Georgische vrachtwagenchauffeur die hier naartoe is verbannen en vindt dat je het vrouwen het best als gebruiksvoorwerp kunt behandelen (later wordt duidelijk waarom). Maar het grootste contrast met zijn leven in Leningrad is wel Vera, de vrouw die al een half mensenleven lang trouw is aan haar geliefde en daarmee het tegenovergestelde is van zijn eigen vriendin, die tijdens een feestje achter de onafgemaakte schilderijen hoorbaar de liefde bedrijft met een andere man.

Hij leert Vera beter kennen, ontdekt onverwachte aspecten van haar, maar steeds als hij denkt dat hij haar doorgrond heeft, blijkt dat hij er weer naast zat. Ze blijft een raadsel voor hem. Ik vind het erg mooi zoals Makine deze vrouw schildert, door steeds suggestieve, ogenschijnlijk tegenstrijdige stukjes van haar te laten zien, zonder haar bloot te leggen. Ook mooi weergegeven is de sfeer van het dorp en de omringende bossen waar de winter nadert.

In this remote corner of the Russian North I had expected to discover a microcosm of the Soviet age, a caricature of this simultaneously messianic and stagnant time. But time was quite simply absent from these villages, which seemed as if they were living on after the disappearance of the regime, after the collapse of the empire. What I was passing through was, in effect, a kind of premonition of the future. The vestiges of History had been eradicated. What remained were the gilded slivers of the willow leaves on the dark surface of the lake, the first snows that generally came at night, the silence of the White Sea, looming beyond the forests. What remained was this woman in a long military greatcoat, following the shoreline, stopping at the mailbox where the roads met. What remained was the essence of things. (p. 42-43)

Dit boek is net als Vera: moeilijk om helemaal vat op te krijgen, maar erg mooi en fascinerend. Er is symboliek, maar die ligt vooral onder de oppervlakte. Er is lyriek, maar van de bedekte, niet meest in het oog springende soort. Makine, van origine een Siberiër die naar Frankrijk uitweek en in Parijs een tijdlang het leven van een dakloze leidde, is in zijn nieuwe vaderland inmiddels een gevierd en gelauwerd schrijver. Ik zie hem geen bestsellerauteur worden, daarvoor zijn zijn boeken te subtiel, maar hij is wel al enige tijd één van mijn favoriete eigentijdse schrijvers en heeft die status met dit boek weer bevestigd.

Ook prachtig zijn Het Franse testament en de novelle De muziek van een leven van deze schrijver Zelf heb ik deze (net als The Woman who Waited) gelezen in de uitmuntende Engelse vertaling van Geoffrey Strachan.