Een alternatieve vorm van reizen

In 2020 en 2021 ben ik tot nu toe nog niet verder geweest dan mijn eigen provincie en Friesland. Mensen die mij kennen als iemand die graag naar exotische verre landen reist, denken dat ik daar vast erg onder lijd. Welnee! Ik heb me te fiets op mijn eigen provincie gestort en ik heb in plaats van Tadjikistan of Oeganda of Spitsbergen twee keer een heerlijk weekje op Ameland doorgebracht.

Bovendien heb ik natuurlijk heel wat afgereisd in boeken, niet alleen naar verre landen, maar ook naar andere tijden. Zo verkeerde ik een tijdje in het Engeland van de negende eeuw tijdens de Vikinginvallen, zat ik in zeventiende-eeuws Duitsland, met de moeder van de beroemde astronoom Johannes Keppler, en ging ik in 1950 samen met de (fictieve) eerste vrouwelijke politieofficier van India op zoek naar een moordenaar.

Momenteel verblijf ik in het Maleisië van 1931 waar een mensenetende tijger de streek onveilig maakt en een losse vinger een belangrijke rol speelt. Dat boek heb ik nog niet uit, maar de eerste drie wel, dus daar vertel ik hier graag wat meer over.

En o ja, niet te vergeten: ik verkeerde ook nog een hele tijd in een allang verdwenen Gronings klooster in verband met mijn onderzoek voor de jaarlijkse middeleeuwse verhalenwedstrijd van Godijn Publishing. Tot mijn stomme verbazing ben ik met mijn verhaal in de prijzen  gevallen, de prijs in dit geval zijnde publicatie in een bundel. Deze bundel, getiteld Morietur in armis, wordt op 30 oktober tijdens een middeleeuws feestje officieel gelanceerd. Het omslag ervoor zie je hierboven.

Maar dan nu verder met de drie boeken die ik eerder noemde.

Drie minuten met de werkelijkheid

Wolfram Fleischhauer,
Fatal Tango (Duitsland 2001)
Oorspronkelijke titel: Drei Minuten mit der Wirklichkeit
Uit het Duits in het Engels vertaald door de auteur en Kate Vanovitch
Roman, 459 pp.
Nederlandse titel: Tango mortale


Aah, de tango! Buenos Aires! De dans, de muziek! Rond 1880  begonnen in de sloppenwijken, waar het ooit een dans van vooral zwarten en homo's was, nu het domein van de toerist en gespeeld door klassieke musici, maar nog steeds onweerstaanbaar meeslepend. Elke keer als er een stuk genoemd werd in dit boek, zocht ik het op op You Tube en werd ik meegesleurd door de snijdende ritmes, de rauwe melodieën, de verholen melancholie, de strakke expressieve bewegingen. Alleen daarom had dit boek al meteen een streepje voor. Maar het bleek ook nog eens zeer sterk geschreven te zijn en een ontzettend boeiend verhaal te bieden. Ik heb het dus zo langzaam mogelijk verslonden om er zo lang mogelijk van te kunnen genieten.

Op de vélocipède door het Zwarte Woud

Jerome K. Jerome,
Three Men on the Bummel (GB 1900)
Roman, 197 pp.
In talloos veel talen vertaald, maar niet in het Nederlands
Hier gratis te downloaden



Hyperbool. Grappig woord. Als je het niet kende zou je zomaar kunnen denken dat het een synoniem is voor Superbowl. Niets is minder waar. Ik ken het woord nog van mijn eerste studiejaar Engels, toen het aan de orde kwam in dat onmisbare werkje van M.H. Abrams, A Gossary of Literary Terms uit 1941. Elke week moesten we een aantal literary terms in ons hoofd stampen en zo leerde ik dat de hyperbool de stijlfiguur van de overdrijving is. Ik geloof niet dat ik vaak in de gelegenheid geweest ben om de term te hanteren, dus het doet me deugd dat ik nu eindelijk weer eens kan zeggen dat Jerome K. Jerome een meester in het gebruik van de hyperbool is. En dat dit wel een hele semi-geleerde inleiding is voor een uitermate melig werkje.

Zoektocht naar synthese en compleetheid

Hermann Hesse,
Narcissus and Goldmund (Duitsland 1930)
Roman, 286 pp.
Vertaald uit het Duits in het Engels door Ursule Molinaro
Nederlandse titel: Narziss en Goldmund



Niet dat ik nou een kenner ben, maar ik durf na drie romans van deze schrijver wel te beweren dat dit een typisch Hesse-verhaal is: een man is op zoek naar zichzelf in een net-niet-realistische maar ook niet-helemaal-mythische setting. De roman is meer parabel dan levensverhaal en ik snap heel goed dat het vooral op jongeren diepe indruk maakt. Op zoek zijn naar jezelf is iets waar je vooral dan mee bezig bent en de veelvuldige en vluchtige seks doen het op die leeftijd ook altijd uitstekend. Zelf was ik er iets minder verrukt van, alhoewel het boek zonder meer prachtig geschreven is.

Blondgelokte jongeling
Het verhaal gaat over, je raadt het al, Narcissus en Goldmund en speelt zich af in een vaag-middeleeuws Duitsland met de nodige anachronismen, die er overigens niet heel erg toe doen omdat dit geen historische roman is, maar (zoals ik al zei) een parabel. De beide hoofdpersonen komen allebei als jongeman in een klooster en bouwen daar een bijzondere band op. Narcissus is de intellectuele asceet en Goldmund een schone, blondgelokte jongeling die helemaal niet in een klooster thuis hoort - iets wat Narcissus met zijn koele, scherpe intelligentie al snel door heeft. Goldmund komt er pas achter als hij op een keer buiten het klooster een zigeunerin tegenkomt en door haar verleid wordt. Hij begrijpt dat hij bestemd is voor een leven van de zinnen en niet van de geest. Hij verlaat het klooster en trekt de wijde wereld in.

Een stem die weigerde te zwijgen

Mary Sharratt
Illuminations: A Novel of Hildegard von Bingen (VS 2012)
Roman, 288 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar
12 augustus 2016



Het begint met het eind. Want dat eind is typerend voor Hildegard van Bingen. Weer heeft ze haar eigen geweten gevolgd en weer is ze in conflict gekomen met de kerkelijke autoriteiten, ditmaal omdat ze een geëxcommuniceerde monnik heeft laten begraven op het kerkhof van haar klooster bij Bingen. We maken in deze roman kennis met haar op het moment dat ze als bijna tachtigjarige abdis met haar nonnen het volledige kerkhof aan het omspitten is, opdat de mannen van de bisschop van Mainz niet kunnen zien waar de monnik ligt en hem dus niet op kunnen graven. Maar na deze opmaat schakelt Sharratt terug naar Hildegards jeugd en wordt dit een chronologisch verhaal van één van de meest bijzondere vrouwen uit de middeleeuwen.

Holadiejee, wat hebben we een lol

Dimitri Verhulst,
De laatste liefde van mijn moeder (België 2010)
Roman, 235 pp.



Vol goede moed begon ik aan dit boek. Dat Dimitri Verhulst kon schrijven wist ik al van De laatkomer, een villeine zwarte komedie waar ik erg van had genoten. En dit verhaal begon ook best veelbelovend. Het is begin jaren tachtig, en de arme Martine is getrouwd met een waardeloze dronkenlap, waar ze een zoontje van elf mee heeft, genaamd Jimmy. Maar waarachtig, eindelijk lacht het geluk haar dan toch toe in de vorm van fabrieksarbeider Wannes, een brave jongere man die nog bij zijn moeder woont en die haar meeneemt op vakantie. Vakantie! Alsof het niet wonderschoon genoeg is dat hij een baan heeft, niet zuipt en niet slaat. De vakantie wordt na veel dubben een busreisje naar het Zwarte Woud en eventjes kan Martine haar geluk niet op.

Ze voelde de zon gezapig branden op haar armen, dacht daarbij nog niet aan huidkanker, nipte van haar kop koffie en was gelukkig, misschien wel op het hoogtepunt van haar leven.
Toen vroeg haar zoon Jimmy verveeld of ze nog lang zouden blijven zitten op dat terras en was Martine al over haar hoogtepunt heen.

Wat is echt? Wat is waar?

Philip K. Dick,
The Man in the High Castle (VS 1962)
Roman, 272 pp.
Nederlandse titel: De man in het hoge kasteel
Eerder vertaald (en ingekort) als Laarzen in de nacht



Het is 1962, vijftien jaar nadat de Geallieerden de oorlog hebben verloren. De Amerikaanse Westkust is een kolonie van Japan (en heet nu de Pacific States of America, ofwel PSA) en de Nazi's regeren met ijzeren vuist in de oostelijke helft van de voormalige VS. Daartussen liggen de Rocky Mountain States (RMS), nog steeds onafhankelijk, enkel en alleen omdat ze economisch niet interessant genoeg zijn. Hoofdpersonen zijn onder meer een uit New York gevluchte Jood, die nu onder een andere naam in San Francisco woont, een Japanse consul met een sterk moreel bewustzijn en een 'goeie' Nazi die een rampzalig Duits complot wil verijdelen. Toen ik aan het boek begon, dacht ik dat ik precies wist wat voor verhaal dit zou worden. Toen ik het uit had, bleek dat ik er volkomen naast had gezeten.

Licht in het duister

Anthony Doerr,
All the Light We Cannot See (VS 2014)
Roman, 544 pp.
Nederlandse titel: Als je het licht niet kunt zien



Werner is een arm weesjongetje in de crisisjaren, met als enig vooruitzicht op zijn vijftiende de mijnen ingejaagd te worden, waar zijn vader een vroege dood vond. Hij kan zijn geluk dan ook niet op als hij, omdat hij een soort technisch wonderkind is, mag doorleren aan een instituut waar hij wordt opgeleid voor een rol als radertje in het Derde Rijk. Weet hij als twaalfjarig kind wat Hitler allemaal in de zin heeft? Welnee. Hoe zou hij in deze omstandigheden dan ooit kunnen kiezen voor een short, nasty and brutish leven in de mijnen? Een kind van die leeftijd zonder toekomstperspectief heeft feitelijk helemaal geen keus. Werner komt op een akelig Nazi-instituut in Essen terecht en wordt klaargestoomd voor de oorlog. Hij doet zijn uiterste best zijn ogen te sluiten voor de kadaverdiscipline en het sadisme van de officieren die het instituut leiden. Hij wil overleven.

De zoveelste Tweedewereldoorlogsroman? Niet bepaald. Doerr heeft het boek voorzien van elementen die een beetje aan sprookjes doen denken, zonder de gruwelijke realiteit van de oorlog uit het oog te verliezen. Juist de scènes van Werner in oorlogsgebied zijn het indrukwekkendst. Maar er is meer.

Een heksenjacht

Oliver Pötzsch,
The Hangman's Daughter (Duitsland 2008)
Roman, 413 pp.
Uit het Duits in het Engels vertaald door Lee Chadeayne;
niet verkrijgbaar in het Nederlands


De Duitse schrijver Oliver Pötzsch stamt af van een oud Beiers beulsgeslacht, waarvan de mannen in de zestiende en zeventiende eeuw verantwoordelijk waren voor het martelen van verdachten en het ophangen of onthoofden of vierendelen van ter dood veroordeelden. Geen vrolijk baantje. Beulsfamilies werden behandeld als pariah's en de kinderen ervan trouwden alleen met leden van andere beulsfamilies. Het is niet het soort voorouders waar je mee te koop loopt, zodat ik het interessant vind dat Pötzsch zich niet alleen uitgebreid in hen heeft verdiept, maar bovendien één van hen als hoofdpersoon heeft genomen voor een historische misdaadroman, die door zijn grote populariteit (vooral in de VS)  inmiddels is gevolgd door twee andere delen.

Gemiste kans

Ferdinand von Schirach,
De zaak Collini (Duitsland 2011)
Roman, 176 pp.
Uit het Duits vertaald door Hans Driessen en Marion Hardoar


Ik ga nu waarschijnlijk iets heel stoms doen: ik ga me namelijk waanzinnig impopulair maken met deze bespreking. Mensen gaan massaal hun abonnement op dit blog opzeggen, gaan mij met zijn allen uitmaken voor snob/trut/randdebiel/aansteller (doorhalen wat niet van toepassing is; alles laten staan mag ook) en zullen mij voor eeuwig op de zwarte lijst zetten van bloggers wier oordeel ze nooit meer zullen vertrouwen. Ik vind dat natuurlijk vreselijk, maar al hoe droevig het ook is om straks met anderhalve trouwe blogvolger achter te blijven, nog erger zou ik het vinden om niet eerlijk te zijn en een juichende bespreking te schrijven omdat iedereen nu eenmaal juicht. Of bijna iedereen. Want er blijken ook recensenten te zijn die De zaak Collini net als ik maar een matig boekje vinden, bijvoorbeeld die van de Frankfurter Allgemeine of van De Groene Amsterdammer. Ook deze schrijver is weinig enthousiast en Crimezone vindt het niet eens echt spannend.

Winterreise

Patrick Leigh Fermor,
A Time of Gifts (GB 1977)
Reisverhaal, 284 pp.
ISBN 9780719566950, John Murray
In Nederland verschenen als Langs Rijn en Donau en (in één bundel met het vervolg Tussen wouden en water) als Een voettocht langs Rijn en Donau

Patrick Leigh Fermor (1915-2011) is wel omschreven als een kruising tussen Indiana Jones, James Bond en Graham Greene. Hij was een charmeur, een avonturier en een erudiete klaploper, die iedereen voor zich won, inclusief een Roemeense prinses die hem een tijdlang in huis nam, herstel: haar kasteel.

Niet dat zijn leven nu zo veelbelovend begon. Patricks ouders hadden geen tijd voor hem en stuurden hem van kostschool naar kostschool, waar hij steeds weer werd afgetrapt wegens wangedrag. Zijn huismeester noemt hem in een rapport "a dangerous mixture of sophistication and recklessness" (p. 108). In 1933, als hij 18 is en zonder diploma in Londen woont, waar hij drankovergoten societyfeestjes afloopt en zich voorbereidt op het toelatingsexamen voor de militaire academie, bedenkt hij plotseling dat hij wil gaan reizen.

Levensloop van een huis en een land

Jenny Erpenbeck,
Visitation (Duitsland, 2008)
Roman, 149 pp.
Uit het Duits in het Engels vertaald door Susan Bernofsky
Voor zover ik weet niet in het Nederlands verkrijgbaar

Ik zal het maar meteen eerlijk zeggen: dit is een heel interessant en bewonderenswaardig boek waar ik nog lang over na zal denken, maar ik heb er wel mee geworsteld. Het is een kroniek van een huis en tegelijkertijd in zekere zin een geschiedenis van oostelijk Duitsland van de twintigste eeuw. Het is knap geschreven, en voor zo'n klein boekje heeft het opvallend veel te vertellen, maar een vlot weglezertje is het niet.

Elk hoofdstukje is een episode in het "leven" van een zomerhuis aan een meer. De bewoners worden zelden met name genoemd (ze zijn "de architect" of "de schrijfster") en veel rechtstreekse aanknopingspunten over het tijdperk waarin elk hoofdstuk zich afspeelt, zijn er ook niet, maar wie zijn geschiedenis een beetje kent, kan met de nodige moeite redelijk uitvogelen waar in de tijd we zijn: Joden die emigreren, Russische bezetters, communistische bobo's - het zijn duidelijke markeerpunten. De enige constante factor door het hele boek heen is de naamloze tuinman, die we oud zien worden, samen met het huis, en die door zijn steeds terugkerende bezigheden (die veelal in letterlijk dezelfde woorden worden beschreven) mooi het roteren van de seizoenen weergeeft. Maar ook de tuinman en het huis vergaan, en zelfs de rotsen waarop het huis gebouwd is, hebben hier niet eeuwig gelegen en zullen op een dag tot zand verpulverd zijn, zoals in het openingsfragment indirect wordt duidelijke gemaakt, door te beginnen met de geologische ontstaansgeschiedenis van de plek.

Aimez-vous Bach?

Eric Siblin,
The Cello Suites: In Search of a Baroque Masterpiece (VS 2009)
Muziek, 270 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


Siblin was een popmuziekjournalist zonder speciale belangstelling voor klassieke muziek, toen hij toevallig een keer bij een opvoering van de Cello Suites van Bach terecht kwam. En wat gebeurde er? Hij was verkocht. Totaal. Zo totaal dat hij gedreven werd zich helemaal te verdiepen in deze suites voor één enkele kale cello - schitterende muziek, maar niet meteen Bachs populairste of meest toegankelijke werk.

En zo ontdekte Siblin dat het oorspronkelijke manuscript van dit werk verdwenen is, en dat alleen de kopie die zijn tweede vrouw Anna Magdalena maakte is overgeleverd. Ook ontdekte hij dat de suites minstens anderhalve eeuw in het vergeetboek waren geraakt en nooit meer werden uitgevoerd, totdat de beroemde cellist Pablo Casals ze ongeveer een eeuw geleden aan de vergetelheid ontrukte. Nu zijn er tientallen uitvoeringen van dit werk - kijk de iTunes Stores en YouTube er maar op na. Zelf heb ik de cd met Yo-Yo Ma, maar uit het boek van Siblin blijkt dat ook onze landgenoten Anner Bijlsma en Pieter Wispelwey wereldberoemd zijn geworden met de suites. Ze worden allebei regelmatig geciteerd en opgevoerd.

Een oosters sprookje of toch iets anders?

Hermann Hesse,
Siddhartha (Duitsland 1922)
Roman, 140 pp.
Engelse vertaling van Hilda Rossner; inleiding van Donald McRory
In het Nederlands onder dezelfde titel uitgebracht

Siddharta leest als een mooi oosters sprookje: een briljante jongeman uit de priesterkaste in het India van lang geleden heeft het gevoel dat er iets aan zijn leven ontbreekt, gaat op zoek naar zichzelf en verlaat huis en haard om samen met zijn beste vriend de wijde wereld in te trekken. Ze sluiten zich aan bij een groep strenge asceten die in de bossen leven, maar ook daar vindt Siddharta niet wat hij zoekt, zelfs niet als hij de Boeddha ontmoet. Hij steekt zonder zijn vriend Govinda een rivier over en geeft zich jarenlang over aan een leven vol genot en geld, met een mooie vrouw en een rijke koopman. Maar ook in dat leven begint er na jaren iets begint te knagen. Hij laat weer alles achter, komt  terug bij de oude veerman die hem lang geleden de rivier over roeide en hier begint eindelijk zijn spirituele ontwaken.

Het mooie van Siddharta is dat het uitstekend gelezen kan worden als dat wat het op het eerste gezicht lijkt: een oosters sprookje, een boeddhistische parabel van een spirituele reis. De taal is van een ontwapenende eenvoud, het verhaal is pakkend, de moraal lijkt helder, het einde is roerend. Geen wonder dat het zo veel gelezen wordt door middelbare scholieren en geen wonder dat het boek een klassieker is. Maar het is niet helemaal wat het op het eerste gezicht lijkt.

Spion, avonturier en talenwonder

Ilija Trojanow,
The Collector of Worlds (Duitsland 2008)
Roman, 444 pp.
vertaald uit het Duits door William Hobson
Nederlandse titel: De werelverzamelaar


Wedden dat iedereen bij de naam Richard Burton meteen denkt aan de acteur die met Liz Taylor was getrouwd? Maar er was nog een beroemde Richard Burton, een negentiende-eeuwse spion, avonturier en ontdekkingsreiziger die de Khama Suthra en andere exotische erotische literatuur vertaalde en daarmee een schandaal veroorzaakte in het preutse Engeland. Deze Richard Burton (Sir Richard Francis Burton om volledig te zijn) is de inspiratie voor The Collector of Worlds van de oorspronkelijk uit Bulgarije afkomstige, in het Duits schrijvende Ilija Trojanow.

Trojanow heeft er geen recht-toe-recht-aan portret van gemaakt. Hij heeft drie heel verschillende episodes uit het leven van Burton geplukt en elke episode, die op zich weer uit korte fragmenten bestaat, wordt steeds vanuit twee gezichtspunten verteld: dat van Burton en dat van respectievelijk:

• zijn Indiase bediende Naukaram, die er na jaren nog steeds niet uit is voor wat voor man hij nu heeft gewerkt; 
• drie Arabisch/Turkse hoogwaardigheidsbekleders die moeten beslissen of zijn clandestiene pelgrimstocht naar Mekka niet een dekmantel voor spionage was; 
• de voormalige slaaf Sidi Mubarak Bombay die hem gidste op zijn expeditie naar de bronnen van de Nijl.

Deze techniek had gemakkelijk kunnen resulteren in een warrige lapjesdeken, maar Tojanow beheerst zijn vak zo goed dat het in plaats daarvan een glinsterend mozaïek is geworden.

De tuin als ontsnapping aan de graaf

Elizabeth von Arnim,
Elizabeth and her German Garden (GB 1898)
Roman, 207 pp.
Nederlandse titel: Elizabeth en haar Duitse tuin



Hoe romantisch: je wordt in 1866 geboren als Mary Annette Beauchamp in het enigszins plebeïsche Australië, groeit op in Engeland, ontmoet op een reisje in Italië de Pruisische graaf Henning August von Arnim-Schlagenthin, die je prompt ten huwelijk vraagt en voordat je het in de gaten hebt, ben je een Duitse gravin. Daarna wordt het een tikje minder romantisch. Het milieu van de Pruisische adel in Berlijn waarin je echtgenoot zich beweegt is verstikkend formeel en de echtgenoot zelf is ook niet uitgesproken  gezellig. Gelukkig heeft hij niet ver van de Baltische kust een heerlijk afgelegen landgoed dat eeuwen geleden een nonnenklooster was, maar hoe heerlijk dat landgoed is ontdek je pas nadat je in drie jaar tijd drie erfgenamen hebt geproduceerd.

Letterlijk het verhaal ingezogen

Michael Ende,
The Neverending Story (Duitsland 1979)
Roman, 396 pp.
Nederlandse titel: Het oneindige verhaal


Aan het sneupen in mijn boekenkast: wat is dat nou? Een modern sprookje? Hoe komt dat daar? O ja, een tijdje geleden gekocht onder het motto, lees ook eens wat anders dan al die Verantwoorde Literaire Romans en vervolgens glad vergeten. Nu toch maar eens lezen? Och, waarom ook niet? Ik ben wel in de stemming voor een beetje escapisme. En als kind was ik weg van sprookjes.

Die unendliche Geschichte is een onvervalst sprookje, met sprekende dieren, een hoop magie, gevaren die overwonnen moeten worden en als held een klein jongetje. En er staan 26 plaatjes in, één voor elke letter van het alfabet. Het gegeven is heel charmant en origineel (voor zover ik weet, tenminste - ik ben erg slecht bekend in het fantasy/sprookjesgenre). Dik, bleek jongetje van tien (Bastian) dat gepest wordt op school krijgt per ongeluk een boek in handen dat hem bijna letterlijk opslokt: hij wordt gaandeweg een deel van het verhaal. Sterker nog, hij gaat een wezenlijke rol spelen in het verhaal en wel op zo'n manier dat hij in één klap een stuk volwassener en wijzer wordt en zijn ellendige leventje een stuk minder ellendig als gevolg daarvan.

Een ontdekkingstocht door de psyche

Hermann Hesse,
Steppenwolf (Duitsland 1927)
Roman, 242 pp.
Nederlandse titel: De steppewolf


Steppenwolf is het eerste boek van Hesse dat ik heb gelezen en ik weet nog steeds niet helemaal wat ik ervan moet denken. De 'steppewolf' uit de titel is Harry Haller, een intellectueel met een uiterst verfijnde en ontwikkelde smaak, die aan de ene kant de bourgeoisie veracht en haat, en er aan de andere kant geen afstand van kan nemen. Harry heeft een strikt schematische kijk op zijn eigen persoonlijkheid: aan de ene kant is daar de hoogst beschaafde, sensitieve Mozartliefhebber die het moderne leven niet aankan, aan de andere kant staat de persoonlijkheid die zich aangetrokken voelt tot duistere kroegen en waanzin, en hij is niet in staat de twee te integreren. Hij is vervreemd, geïsoleerd en, hoewel nog geen vijftig, het leven moe.