Trauma en tweede kansen

Rebecca West,
The Return of the Soldier (GB 1918)
Roman, 188 pp.
Nederlandse titel: Een soldaat keert terug


In 1982 zag ik de verfilming van dit boek en het enige dat ik me er van kan herinneren, is dat de hoofdrollen werden gespeeld door Julie Christie en Alan Bates. Verder helemaal niks. Ook toen ik het boek begon te lezen was er niets dat me bekend voorkwam. Kennelijk heeft de film geen enkele indruk op mij achtergelaten en daarom was ik des te aangenamer verrast door de schoonheid van deze roman.

Dit is het gegeven: Chris Bradley, een upper class officier, keert met shell shock terug uit de Eerste Wereldoorlog. Fysiek mankeert hem niets, maar hij is vijftien jaar van zijn geheugen kwijt en heeft geen idee wie Kitty is, de perfecte beeldschone dame met wie hij al tien jaar getrouwd is. In plaats daarvan wil hij niemand liever zien dan zijn jeugdliefde Margaret, een onbeduidende vrouw uit de arbeidersklasse van wie tot nu toe niemand ooit had gehoord.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van zijn nicht Jenny, die bij Chris en Kitty in huis woont en zelf ook gevoelens voor Chris heeft. Aanvankelijk lijkt zij net zo'n snob als de kille decoratieve Kitty. Bij de eerste confrontatie met Margaret zegt ze tegen zichzelf:

I hated her as the rich hate the poor, as insect things that will struggle out of the crannies which are their decent home, and introduce ugliness to the light of day. (p. 32)

Het klassenbesef in deze roman is overweldigend en de klassenhaat schokkend. Maar Jenny blijkt wel degelijk in staat te zijn om door dingen heen te zien. Tekenend is deze passage over een heel bewust aangelegde bloemenborder op het landgoed, waar ze duidelijk sarcastisch is.

There is no aesthetic reason for that border; the common outside looks lovelier where it fringes the road with dark gorse and rough amber grasses. Its use is purely philosophic; it proclaims that here we estimate only controlled beauty, that the wild will not have its way within our gates, that it must be made delicate and decorated into felicity. (p. 115)

Deze border symboliseert Kitty natuurlijk, die van het landgoed een mooi maar artificeel object heeft gmeaakt dat Chris nauwelijks herkent als hij terugkomt. En dan blijkt schokkend genoeg dat Chris's onderbewuste de eenvoudige herbergiersdochter Margaret prefeert.

Naast klassenbewustzijn gaat dit boek ook over tweede kansen. Chris krijgt (of neemt?) in feite een tweede kans om een vergissing uit zijn verleden te herstellen, toen hij uit sociaal plichtsbesef trouwde met een schoonheid van stand en zijn grote liefde verloor. Het heeft iets heel moois om zijn pure gevoelens te zien boven komen na de traumatische ervaringen in de loopgraven. Uiteindelijk is de vraag natuurlijk of de vrouwen Chris in zijn waan willen laten of hem willen genezen en wie van de vrouwen daarin het meest onzelfzuchtig is.

Prachtig poëtisch geschreven, deze dunne roman, zonder overbodige uitweidingen. Wonderlijk dat de film mij kennelijk helemaal niets deed, maar ik ben blij dat dat me er niet van heeft weerhouden het oorspronkelijke boek te lezen, want ik heb hiermee alweer een schitterende klassieker ontdekt.