Een oosters sprookje of toch iets anders?

Hermann Hesse,
Siddhartha (Duitsland 1922)
Roman, 140 pp.
Engelse vertaling van Hilda Rossner; inleiding van Donald McRory
In het Nederlands onder dezelfde titel uitgebracht

Siddharta leest als een mooi oosters sprookje: een briljante jongeman uit de priesterkaste in het India van lang geleden heeft het gevoel dat er iets aan zijn leven ontbreekt, gaat op zoek naar zichzelf en verlaat huis en haard om samen met zijn beste vriend de wijde wereld in te trekken. Ze sluiten zich aan bij een groep strenge asceten die in de bossen leven, maar ook daar vindt Siddharta niet wat hij zoekt, zelfs niet als hij de Boeddha ontmoet. Hij steekt zonder zijn vriend Govinda een rivier over en geeft zich jarenlang over aan een leven vol genot en geld, met een mooie vrouw en een rijke koopman. Maar ook in dat leven begint er na jaren iets begint te knagen. Hij laat weer alles achter, komt  terug bij de oude veerman die hem lang geleden de rivier over roeide en hier begint eindelijk zijn spirituele ontwaken.

Het mooie van Siddharta is dat het uitstekend gelezen kan worden als dat wat het op het eerste gezicht lijkt: een oosters sprookje, een boeddhistische parabel van een spirituele reis. De taal is van een ontwapenende eenvoud, het verhaal is pakkend, de moraal lijkt helder, het einde is roerend. Geen wonder dat het zo veel gelezen wordt door middelbare scholieren en geen wonder dat het boek een klassieker is. Maar het is niet helemaal wat het op het eerste gezicht lijkt.

De hoofdpersoon deelt zijn voornaam met die van de Boeddha, die zelfs in het verhaal voorkomt. Ook veel van de symboliek en de terminologie komen uit Boeddhisme en Hindoeïsme, stromingen die Hesse uitgebreid bestudeerd heeft, onder meer omdat zowel zijn vader als zijn grootvader van moederszijde protestantse missionarissen in India waren geweest. Mijn eigen kennis van het Boeddhisme is zeer oppervlakkig en bestaat slechts uit wat ik tijdens een reis in de Indiase Himalaya onder leiding van een Boeddhistische gids heb opgedaan en ik was dus enigszins verrast toen ik onder andere hier las dat Siddharta's spirituele reis in veel opzichten helemaal niet zo boeddhistisch is, maar veel eerder moet worden gezien als een Westers-individualistische zoektocht naar zichzelf en de Christelijke God.

Ook enigszins verrassend is misschien dat de hoofdpersoon van het serene Siddharta veel meer gemeen heeft met de zwaar gekwelde Harry Haller uit het latere Steppenwolf dan je zou denken, want ook Siddharta gaat over het overstijgen van tegenstrijdigheden: de hoofdpersoon ervaart eerst de allerstrengste ascese, schiet dan door naar puur hedonisme en vindt uiteindelijk een evenwicht in zichzelf. Net als Haller blijft ook Siddharta zichzelf lange tijd als een buitenstaander zien, en zijn redding komt pas als hij als hij door zijn ervaringen in staat is om met zijn medemensen mee te voelen.

Voor mij werkte Siddharta echter beter dan het vaak als een rare drugstrip aandoende Steppenwolf. Beide hoofdpersonen en hun zoektocht doen weliswaar wat schematisch aan, maar in Siddharta is dat veel minder een probleem omdat hier de spirituele reis in de vorm van een parabel is gegoten en een parabel mag nu eenmaal een beetje schematisch zijn. Daar is het een parabel voor. De charmante eenvoud waarmee het verhaal verteld wordt, is bovendien één van de grote krachten van dit boek, en het is ook de reden waarom al de citaten die ik met plakpijltjes had gemarkeerd en hier wilde citeren, buiten de context van de vertelling niet spreken. Je moet ze in de stroom van het verhaal lezen; pas dan krijgen ze hun emotionele zeggingskracht.

Ik was nogal verrast dat ik dit zo'n mooi boek vond, want ik was stiekem een beetje bang voor een navelstaarderig verhaal met platitudes, ook omdat het boek door de recensenten destijds slecht werd ontvangen. Maar op de ene of andere manier heeft Siddharta toch iets waardoor het de lezer rechtstreeks treft, vooral als je je er aan overgeeft en het in één adem uitleest.