Huiskamer van de stad

Detail van één van de boekenkasten in de
'biljartkamer', waar de spannende boeken
staan (en een biljart, met leren fauteuils)

Normaal val ik hier niemand lastig met mijn werk. Ik vind het zelf allemaal bere-interessant en leuk, maar ik weet dat andere mensen bij de term 'vastgoedjurist' meteen glazig gaan kijken en slaapneigingen krijgen. Nu ga ik echter een uitzondering maken. De stad Groningen heeft dit weekend namelijk een overrompelend mooie cultuurgebouw van tien verdiepingen gekregen, met onder meer een filmhuis met vijf zalen, een strip- en animatiemuseum, drie heel verschillende horecagelegenheden, een dakterras en .... een geweldige openbare bibliotheek verdeeld over vier verdiepingen. De officiële opening was afgelopen vrijdag om 17 uur, maar ik mocht (omdat ik sinds 2005 aan het project heb gewerkt en nog steeds werk) om half één al naar binnen om helemaal in mijn eentje naar hartenlust door het gebouw te zwerven (hartstikke bedankt, Elzo! je hebt deze boekenliefhebber even heel erg gelukkig gemaakt).

Tot vlak voor de opening moest het merendeel van de Groningers niks hebben van het Forum, zoals het gebouw heet. In de lokale pers was vlak voor de opening de bijnaam Gain Porem (Gronings voor 'geen gezicht')  favoriet bij de lezers. Jarenlang hoorde je in het Dagblad van het Noorden en om je heen niks anders dan geluiden als 'schandalige geldsmijterij', 'elitair prestigeproject' en 'lelijk rotding' als het om het Forum ging. Totdat het gebouw dit weekend open ging en het prompt de hele stad in zijn armen sloot. De belangstelling was zo groot, dat niet eens iedereen naar binnen kon. Zelfs zaterdagmiddag om kwart voor vier stond er nog een enorme rij, zoals een vriend uit Utrecht mij teleurgesteld appte. Net als met het Groninger Museum was iedereen tegen zolang het in aanbouw was, en vonden ze het allemaal even prachtig toen ze eenmaal binnen waren geweest. Zelfs het Dagblad van het Noorden transformeerde van azijnzeiker tot enthousiasteling met zendingsdrang. Dezelfde krant laat de geïnterviewde bezoekers nu over elkaar heen buitelen met termen als 'adembenemend' en 'omvergeblazen.'

Vanuit het hart van Afrika

Petina Gappah,
Out of Darkness, Shining Light (Zimbabwe 2019) 
Roman, 320 pp.
Nederlandse titel: Vanuit het duister stralend licht


Iedereen kent wel het verhaal van de Schotse missionaris dr. David Livingstone: ging in de binnenlanden van Afrika op zoek naar de bronnen van de Nijl, en probeerde om via de verspreiding van het Christendom de Arabische slavenhandel te stoppen; liet jaren niks van zich horen, totdat de Amerikaanse journalist Henry Morton Stanley hem uiteindelijk vond en hem naar verluidt begroette met de onsterfelijke woorden "Dr. Livingstone, I presume?" Maar er is nog een ander verhaal, namelijk dat van de moedige Afrikaanse dragers, krijgers en vrouwen die na zijn dood in 1873 zijn lichaam van de binnenlanden naar de kust brachten, zodat hij begraven kon worden in zijn eigen land.

This is how we carried out of Africa the poor broken body of Bwana Daudi, the Doctor, David Livingstone, so that he could be borne across the sea and buried in his own land. For more than one thousand and five hundred miles, from the interior to the western coast, we marched with his body; from Chitambo to Muanamuzungu, from Chisalamala to Kumbakumba, from Lambalamfipa to Tabora, until, two hundred and eighty-five days after we left Chitambo, we reached Bagamoyo, that place of sorrow, whose very name means to lay to rest the burden of your heart.

Het was een lange reis vol ontberingen en Gappah geeft in dit boek een stem aan twee van de deelnemers, de slavin-kokkin Halima en de bevrijde slaaf Jacob Wainwright, allebei historische figuren.

En eeuwig zongen de bossen

Antti Tuomainen,
Little Siberia (Finland 2019)
Roman, 300 pp.
Uit het Fins in het Engels vertaald door David Hackston
Niet in het Nederlands vertaald


Voor het eerst op leesreis naar Finland! We reizen af naar een besneeuwd dorpje in de buurt van de Russische grens, gelegen aan een meer, omringd door bossen en met een dominee die verzeild raakt in een misdaadmysterie. Maar daar komen de clichés abrupt tot stilstand. Het is noch een cosy mystery noch een depri Skandi-krimi, maar iets veel leukers. Antti Tuomainen had al meerdere sombere misdaadromans volgens het gebruikelijke stramien op zijn naam staan, toen hij besloot eens iets anders te doen: krimi's met zwarte humor. Het begon met het goed ontvangen The Man Who Died, daarna volgde er een roman met de veelbelovende titel Palm Beach, Finland en onlangs liep ik tegen het net vertaalde Little Siberia aan, waar de schrijver naast een dosis humor ook nog een prettig snufje filosofie aan toe voegde, met een dominee die eigenlijk niet in God gelooft als verteller.

Kill the buddha!

Yukio Mishima
The Temple of the Golden Pavillion (Japan 1956)
Roman, 288 pp.
Vertaald uit het Japans door Ivan Morrs
Nederlandse titel: Het gouden paviljoen
Oorspronkelijke titel: Kinkakuji


Er zijn meer dan 1600 tempels in de Japanse stad Kioto. Ik heb er een paar bezocht en ze waren allemaal adembenemend mooi, gelegen in beeldschone tuinen, die een integraal onderdeel van de architectuur vormen. Maar de beroemdste en misschien ook wel de allermooiste is de Kinkakuji, meer dan 600 jaar geleden gebouwd als villa voor een machtig heerschap en na zijn dood getransformeerd tot Zen-tempel. Wonder boven wonder overleefde deze tempel de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog, tot er in 1950 iets vreselijks gebeurde: een gestoorde monnik stak het gebouw in brand, waardoor er niets meer van over bleef. Gelukkig is de tempel daarna weer opnieuw opgebouwd, compleet met bladgoud aan de buitenkant, waardoor hij bijna iets onwerkelijks heeft. Die onwerkelijke schoonheid tekende in 1950 ook het doodvonnis van de tempel: de monnik die hem afbrandde, verklaarde dat hij - omdat hij zich uitgestoten voelde door zijn lelijkheid - de schoonheid van de tempel niet kon verdragen en daardoor niet anders kon dan hem vernietigen.

Yukio Mishima (één van de meest gevierde Japanse schrijvers van de vorige eeuw, en zelf ook niet bepaald gespeend van neuroses en obsessies) gebruikte dit verhaal voor zijn boek The Temple of the Golden Pavilion, dat één van de beroemdste romans in de Japanse literatuur zou worden. Het is een fascinerend en complex verhaal, maar ook verontrustend en raadselachtig. Waarom? Dat ga ik proberen hier uit te leggen. 

Verlangens op doek

Susan Vreeland,
Girl in Hyacinth Blue (VS 1999)
Fictie, 242 pp.
Nederlandse titel: Meisje in hyacintblauw


Een Amerikaanse tekenleraar is nogal verbaasd als hij op een dag bij een eenzelvige en teruggetrokken collega thuis wordt uitgenodigd, want de man heeft nog nooit een andere docent in zijn huis gelaten. Even later komt de aap uit de mouw: de wiskundeleraar wil hem een schilderij laten zien. Het schilderij hangt in een afgesloten kamer; het is een portret van een meisje in blauw, op het eerste gezicht zeventiende-eeuws, en het is duidelijk dat het voor de eenzame wiskundeleraar veel betekent. Dan komt er nog een aap uit de mouw: volgens de docent is het een verloren Vermeer. Hij heeft echter geen papieren om dat te bewijzen en als de tekenleraar informeert hoe hij aan het schilderij is gekomen, wordt hij ontwijkend en klapt hij dicht. De tekenleraar vermoedt dat het een goede vervalsing is en heeft - gezien de Duitse achternaam van zijn collega - ook wel een idee hoe de man er aan is gekomen en waarom hij daar zo stiekem over doet.

De maestro

Arturo Pérez-Reverte,
The Fencing Master (Spanje 1988)
Roman, 246 pp.
Originele titel: El maestro de esgrima
Helaas niet in het Nederlands beschikbaar


Don Jaime is een fossiel. Zelfs in 1868 gebruikt geen hond meer een floret, men schiet elkaar gewoon dood met een pistool. Arme maestro. Hij heeft nu alleen nog maar aristocratische leerlingen die schermen zien als sport. Als sport! "As if it were on a par with performing gymnastics in an undershirt!" Het loopt helemaal de spuigaten uit als er zich een geheimzinnige jonge vrouw aandient, die schermlessen wil. Ze zegt dat ze al jaren schermt en van Don Jaime nu de geheime tactiek wil leren die hij alleen onderwijst aan leerlingen die bereid zijn daar de forse som van 200 escudos voor te betalen. Don Jaime peinst er niet over. Schermen is een nobele kunst en dus niks voor vrouwen. "Unlike other weapons, the sword has its own ethics and, if you press me, I would almost say it has its own mysticism too. Yes, fencing is a mysticism for gentlemen. Even more so in the age we live in now."

Maar .... hij bedenkt zich uiteindelijk. Het feit dat de jonge dame beeldschoon is, heeft daar het een en ander mee te maken. Don Jaime is 56 en al jaren vrijwillig celibatair, maar de vrouw heeft een onrustig gevoel in hem wakker gemaakt. Hoewel hij heel goed weet dat hij op zijn leeftijd geen enkele kans bij de mooie Adela Otero maakt, kan hij het toch niet laten om haar als leerling aan te nemen. Het zal een beslissing met ingrijpende gevolgen blijken te zijn - wat geen verrassing voor de oplettende lezer zal zijn, want die heeft in Adela Otero allang een klassieke femme fatale ontdekt.

Een mooie oefening in empathie

Imbolo Mbue,
Behold the Dreamers (Kameroen 2016)
Roman, 416 pp.
Nederlandse titel: Zie de dromers


Iedereen wil graag gelukkig zijn. U ook. Maar wees nou eerlijk:  'gelukszoekers' zijn hier niet welkom, en al helemaal niet als ze uit Afrika komen. Zelfs als het keihard werkende mensen zijn die een nuttige bijdrage aan de maatschappij leveren, blijven het op de een of andere manier lieden die hier alleen maar komen "om van onze voorzieningen te profiteren" en "onze vrouwen in te pikken." Imbolo Mbue, een Kameroense schrijfster die in de VS studeerde en werkte en meerdere prijzen won met deze roman, geeft een intieme, menselijke gedaante aan twee van deze 'gelukszoekers.' Ze doet dat in een prettig leesbare, uitstekend geschreven roman met genuanceerde personages, subtiele humor en een mooi verhaal, dat misschien wat anders afloopt dan je aanvankelijk had gedacht. The Washington Post noemde het "the one novel Donald Trump should read."

Als de actualiteit net zo absurd is als de satire

Ian McEwan,
The Cockroach (GB 2019)
Novelle, 112 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Eén van de recensies van dit boekje in The Guardian begon met een leuke observatie over satires in de Engelse literatuur. Zoals ik me nog kan herinneren van mijn studie Engels, toen ik een specialisatie over de achttiende eeuw deed, kwam het genre juist in die periode tot grote bloei. Eén van de eerste stukken die we tijdens dat seminar lazen, was het essay A Modest Proposal (1729) van de Ier Jonathan Swift (inderdaad, die van Gulliver's Travels). Swift kwam daarin met een even briljante als simpele oplossing voor de hongersnood in Ierland: Ieren hebben teveel kinderen, ze kunnen al die kinderen niet voeden, dus waarom gebruiken ze de kinderen niet als voedsel. "A young healthy child well nursed, is, at a year old, a most delicious nourishing and wholesome food, whether stewed, roasted, baked, or boiled; and I make no doubt that it will equally serve in a fricassee, or a ragout." Dit is satire van de zwartste en hardste soort, die met een bewust schokeffect de aandacht wilde vestigen op de harteloze houding van de Engelse aristocraten jegens de Ierse bevolking die ze schaamteloos uitpersten. Swift voerde die houding tot het uiterste door in zijn essay en had meteen de aandacht. De aangevallen aristocraten waren furieus. Er kwam uiteraard geen einde aan de uitbuiting, maar het essay had wel veel invloed en het is nog steeds beroemd.

LOL met Darcy en Dorian

H.G. Parry,
The Unlikely Escape of Uriah Heep (Nieuw-Zeeland 2019)
Roman, 496 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Het is een beetje gênant, maar als eenvoudige middelbare scholier in de jaren zeventig wist ik niet beter dan dat Uriah Heep een popgroep was. Nou was er ook echt een popgroep die zo heette, maar later kwam ik er achter dat Uriah Heep eigenlijk een personage uit een roman van Charles Dickens is, om precies te zijn uit David Copperfield. Het is een klerk die iedereen op de zenuwen werkt met zijn kruiperige, slijmerige, schijnheilige gedrag. De vraag is vervolgens wat deze Uriah Heep te zoeken heeft in een roman die in het Nieuw Zeeland van 2019 speelt. Nou, dat zit zo. De jongere broer van verteller Rob Sutherland (zelf een degelijke advocaat met weinig fantasie) heeft een eigenschap die zijn familie al 26 jaar angstvallig geheim probeert te houden: hun Charley is namelijk niet alleen een ex-wonderkind (hij ging op zijn dertiende naar de universiteit van Oxford en promoveerde op zijn achttiende), hij kan ook boekpersonages letterlijk tot leven brengen. Op een nacht heeft hij per ongeluk de Uriah Heep uit het boek van Dickens in de echte wereld gebracht, en deze weerzinwekkende figuur is nu ontsnapt en zwerft op de letterenfaculteit rond, waar Charley les geeft. Rob wordt opgetrommeld om Charley voor de zoveelste keer uit de brand te helpen en ervoor te zorgen dat Charley het personage weer terug kan stoppen in het boek. Maar deze keer loopt het anders.

Verlaten maar niet helemaal alleen

Delia Owens,
Where the Crawdads Sing (VS 2018)
Roman, 384 pp.
Nederlandse titel: Het moerasmeisje


Frappant wat een titel kan doen. Op de een of andere manier vond ik deze Engelse titel iets heel poëtisch hebben. Zelfs al had ik geen idee wat een crawdad is, de titel intrigeerde me meteen. En dan de Nederlandse titel: terwijl die met "Het moerasmeisje" keurig de lading dekt (want het gaat over een meisje - Kya - dat opgroeit in het moerasgebied langs de kust van North Carolina), is het niet bepaald een titel die mij aan zou zetten om het boek te lezen. Maar die zingende crawdads bleven hangen en zo begon ik dus onlangs aan dit boek, dat al tijden in de top-10 van de New York Times bestsellerlijst staat, dat een ongekend aantal 5-sterren reacties heeft op Amazon en dat binnenkort verfilmd wordt met Reece Witherspoon als producer, die het boek eerder voor haar leesclub selecteerde. Nu is zo'n selectie al gauw een garantie voor prettige verkoopcijfers, maar niet voor al die duizenden lyrische reacties op Amazon. Ik was dus erg benieuwd wat ik zelf van het boek zou vinden.