Een wat ander soort boekenweekgeschenk

Robert MacFarlane,
The Gifts of Reading (GB 2016)
Essay, 32 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Als ik iemand een cadeau moet geven, is het eerste waar ik aan denk altijd een boek. Jammer genoeg zijn niet alle mensen enthousiaste lezers, dus het wordt ook wel eens een enorm bos bloemen of een cadeaubon, maar als ik een boek geef, is het een op maat gesneden boek. Ik gaf bijvoorbeeld Het grote zwijgen aan een klassieke altviolist en Station Eleven aan iemand die gevoelig is voor schoonheid en altijd open staat voor iets nieuws. Robert MacFarlane, die eerder het prachtig mooie The Old Ways schreef, geeft ook het liefst boeken. Daarover gaat dit essay; niet over lezen, zoals de titel wat misleidend suggereert, maar over het schenken van een boek en over schenken in het algemeen.

Afscheid van de overledenen

Marie Mutsuki Mockett,
Where the Dead Pause and the Japanese Say Goodbye: A Journey (VS 2015)
Reisverhaal, 327 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


De familie van Mocketts Japanse moeder heeft een tempel in Japan. In dat land zijn tempels familiebedrijven; ze vererven en de priester is altijd een familielid, tenzij er geen erfgenaam is. Mockett is opgegroeid in het land van haar Amerikaanse vader, maar heeft vanaf haar vroege jeugd Japan en de familietempel samen met haar moeder veelvuldig bezocht. Ze kent de cultuur, spreekt de taal. Helaas ligt de tempel van Mocketts familie in het gebied dat in maart 2011 zwaar getroffen werd door de tsunami. De familie heeft het overleefd en de tempel ook, maar overal is dood en verderf gezaaid en Mockett gaat al vrij snel na de ramp naar Japan om te kijken hoe het met haar familie is. Ze is om meerdere reden diep geschokt.

I can see now that the death of so many people so close together had shaken me deeply. The foundation of my life was eroding—particularly my roots in Japan. I had taken for granted a certain kind of security, nurtured since childhood, that I was a small part of something much larger, and that this much larger thing would always be there, shining its light on me. Now I felt thrust into the cold place of the shadow. I did not have any confidence that I could give my son the same rich cultural history that I’d been so fortunate to receive. The tsunami and the nuclear disaster made me fear that one day I would have nothing to pass on at all.

Groots en meeslepend

Jennifer Nansubuga Makumbi,
Kintu (Oeganda 2014)
Roman, 446 pp.
Nog niet in het Nederlands vertaald


Soms heeft een flinke griep ook een voordeel. Ik was bezig in het laatste deel van dit boek, waarin alles samenkomt, en had nog maar 10 pagina's te gaan, toen ik werd gevloerd door een virus. Hoofd deed het niet meer, boek was ineens te moeilijk, dus opgehouden en anderhalve week later weer helemaal opnieuw begonnen met het laatste deel. En omdat ik dat nu voor de tweede keer las, zag ik veel meer en snapte ik veel meer. Dingen die ik eerst niet echt begreep, vielen nu op hun plaats. Symbolen gaven hun betekenis prijs, thema's doemden op. Ik weet zeker dat me er ondanks dat nog steeds het nodige is ontgaan, maar ik ben wel blij dat ik het laatste stuk twee keer heb gelezen, want dit boek is de extra moeite dubbel en dwars waard. Het werd flink opgehemeld in de Engelstalige pers, waarin het niet alleen "ambitious" en "epic" maar zelfs "magisterial" werd genoemd, en ze hebben gelijk: dit is een grootse roman.

Politieroman of sprookje?

Sheri S. Tepper
The Family Tree (VS 1997)
Roman, 496 pp.
Niet in het Nederlands verkrijgbaar


Een politieroman, denk je als je aan dit boek begint, duidelijk een politieroman. De hoofdpersoon Dora Henry is immers een politieagent die de moorden op drie genetici onderzoekt. Verder heeft ze een niet al te denderend huwelijk, en ook dat hoort echt bij het genre. En net als je een beetje met Dora begint mee te leven en je achter je oren begint te krabben over haar huwelijk, zit je in het volgende hoofdstuk ineens, patsboem! in een Oosters sprookje, in het hoofd van een jong slavinnetje dat als sloofje in een harem werkt. Waarna je - net als het leuk wordt - weer terug pendelt naar Dora Henry, die inmiddels problemen heeft met een waanzinnig hard groeiende plant. Ook lijkt er iets raars te zijn met de bomen in de stad. En vervolgens - doink! - zit je weer in de fantasiewereld van het meisje Opalears, dat op reis gestuurd wordt met de prins, die de wereld moet redden naar aanleiding van een cryptische voorspelling van een zieneres - waarbij Tepper een hoop lol heeft met het vrolijk parodiëren van de quest in traditionele fantasy-verhalen. Wat is dit in godsnaam voor een boek?

Een gereedschapskist

Stephen King,
On Writing: A Memoir of the Craft (VS 2000)
Non-fictie, 288 pp.
Nederlandse titel: Over leven en schrijven


Stephen King is de eerste die toe zal geven dat hij geen literaire pretenties heeft met zijn boeken. Maar dat wil niet zeggen dat zijn boeken niet goed zijn. Ik ben nog wel eens geneigd om te denken dat commercieel succes niet samen gaat met kwaliteit, en in veel gevallen klopt dat ook wel. Maar lang niet altijd. The Salon.com's Reader's Guide to Contemporary Authors, een verzameling essays uit 2000 over de interessantste schrijvers van de late twintigste eeuw met de prikkelende ondertitel: An opinionated, irreverent look at the most fascinating writers of our time heeft niet voor niks een portret van King (met nog 5 andere schrijvers) prominent op de voorkant staan. En het essay over deze schrijver sluit af met de volgende observatie van literair criticus Andrew O'Hehir:

... this critic has long believed that his [King's] true literary ancestor is Charles Dickens. King and Dickens share a capacitiy for shamelessly sentimental yarn-spinning and a love of the grotesque; both use their literary gifts to illuminate the ills of contemporary society.

En, aldus O'Hehir: Whether you like him or not, the world's bestselling novelist is no hack, but an honest and committed craftsman. If someone has to be the richest writer in history, we could do a lot worse.

Drie minuten met de werkelijkheid

Wolfram Fleischhauer,
Fatal Tango (Duitsland 2001)
Oorspronkelijke titel: Drei Minuten mit der Wirklichkeit
Uit het Duits in het Engels vertaald door de auteur en Kate Vanovitch
Roman, 459 pp.
Nederlandse titel: Tango mortale


Aah, de tango! Buenos Aires! De dans, de muziek! Rond 1880  begonnen in de sloppenwijken, waar het ooit een dans van vooral zwarten en homo's was, nu het domein van de toerist en gespeeld door klassieke musici, maar nog steeds onweerstaanbaar meeslepend. Elke keer als er een stuk genoemd werd in dit boek, zocht ik het op op You Tube en werd ik meegesleurd door de snijdende ritmes, de rauwe melodieën, de verholen melancholie, de strakke expressieve bewegingen. Alleen daarom had dit boek al meteen een streepje voor. Maar het bleek ook nog eens zeer sterk geschreven te zijn en een ontzettend boeiend verhaal te bieden. Ik heb het dus zo langzaam mogelijk verslonden om er zo lang mogelijk van te kunnen genieten.

Herfstkleuren en tijdreizen

Ali Smith,
Autumn (GB 2016)
Roman, 288 pp.
Nederlandse titel: Herfst


Dit boek had een opening die meteen intrigeerde en een eindzin waardoor ik plotseling (en eindelijk) precies begreep wat de schrijver wilde zeggen. Autumn is geen lineair of chronologisch verhaal. Het werkt als een collage, met schijnbaar ongerelateerde fragmenten uit gesprekken, uit dromen, scènes van nu, scènes van vroeger, stukjes over pop art. Het boek is serieus en het is tegelijkertijd speels - speels in de taal waar Smith zo origineel en virtuoos en vol vreugde mee om gaat, maar ook in de ideeën over tijd, kunst, en zelfs de droef stemmende actualiteit. Pas in de allerlaatste zin kwamen voor mij alle fragmenten écht samen en viel alles zo prachtig op zijn plaats dat ik er ineens heel erg door geraakt werd.

Huis en thuis

Judith Flanders, The Making of Home: The 500-year Story of How Our Houses Became Home (GB 2014).
Geschiedenis, 368 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Vraag een kind om een huis te tekenen en je krijgt zonder aarzelen iets met een puntdakje, een deur en ramen. Iedereen weet wat een huis is, maar hoe teken je 'thuis'? Een huis is een fysiek object, 'thuis' is een idee. Een idee waar de sprekers van de Germaanse en de Finoegrische talen (zoals Fins en Hongaars) wél een woord voor hebben en de sprekers van de Romaanse en Slavische talen niet. Die constatering vond ik wel frappant. Heel Noordwest Europa en een groot deel van Midden-Europa heeft een woord voor 'thuis', net als wij, maar Zuid- en Oost-Europa niet. Wat voor conclusies je daaraan kunt verbinden weet ik niet helemaal, maar het is verleidelijk om te denken dat het hele idee van huiselijkheid typisch iets van Noord-West- en Midden-Europa is. Fransen en Italianen flaneren, wij zitten gezellig thuis. Flanders onderzoekt hoe het idee van 'thuis' zich de laatste 500 jaar in vooral Noordwest Europa en (via immigratie) Noord-Amerika heeft ontwikkeld, hoe het begrip 'privacy' ontstond, wat de invloed van nieuwe technologie op het gezinsleven was en nog veel meer interessante informatie, met aardig genoeg ook regelmatig aandacht voor Nederland.

Uitdagend en prikkelend

Gabriel Josipovici,
Goldberg: Variations (GB 2002)
Roman, 189 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Josipovici is een Britse schrijver en literatuurcriticus die alleen in kleine kring bekend is, maar daar wel zeer hoog wordt aangeslagen. Zo'n reputatie heeft altijd iets intimiderends en het heeft daarom bijna 11 jaar geduurd voordat ik dit boek eindelijk uit mijn kast durfde te halen. Ik concludeerde al gauw dat Josipovici inderdaad een hele knappe en erudiete schrijver is, maar toen ik het boek uit had, wist ik nog steeds niet precies wat ik er nou van moest vonden. Dat weet ik eigenlijk nog steeds niet, maar ik hoop er al schrijvende achter te komen.

Meeneuriën
Ik kon me na al die tijd niet meer herinneren waarom ik dit boek had gekocht, maar toen ik op de achterkant zag dat het in de achttiende eeuw speelde, een periode waar ik me tijdens mijn studie uitgebreid in verdiept heb en die ik erg interessant vind, was het me meteen weer duidelijk. En de referentie naar Bach had het 'm natuurlijk ook gedaan. Die Goldberg-Variationen is een beroemd klavecimbelstuk uit 1741 van Bach dat bestaat uit 30 variaties op een thema. Ik had er vroeger een lp van, in de uitvoering van de legendarische pianist Glenn Gould, die altijd heel zachtjes met zijn muziek meeneuriede. Fantastisch.

Afstand doen en weggooien

Malena Watrous,
If You Follow Me (VS 2010)
Roman, 356 pp.
Niet in het Nederlands vertaald


Wel grappig, ik had meteen een dejà-vu-gevoel toen ik aan deze roman begon. Het verhaal gaat namelijk over een jonge Amerikaanse (Marina) die tijdelijk naar Japan vertrekt om daar als assistent-leraar Engelse les te geven aan een middelbare school in een provinciestadje. Net als de Britse Sam Baldwin die daar een onderhoudend autobiografietje aan wijdde. Het boek van Watrous is fictie, maar wel gebaseerd op haar eigen ervaringen in het plaatsje Shika. Verder is Marina een heel ander soort persoon dan Sam. Sam verkent met veel nieuwsgierigheid en enthousiasme het land. Marina en haar geliefde, Carolyn, zijn typische Amerikanen die alles vooral raar en ongemakkelijk vinden, en stoef vasthouden aan hun Amerikaanse gewoontes. Ze doen op hun manier wel hun best, maar zoals veel Amerikanen zijn ze niet echt nieuwsgierig naar wat de Japanners nu beweegt. Verder blijven ze bijvoorbeeld hardnekkig hun Amerikaanse ontbijt eten, zelfs al is dat helemaal niet goed te houden als je geen fatsoenlijke koelkast hebt, en probeert Marina (met de zuiverste bedoelingen, maar weinig tactisch) de Japanners haar westerse opvattingen over seksuele politiek door de strot te duwen.