Hendrik VIII in York

C.J. Sansom,
Sovereign (GB 2006)
Roman, 653 pp.
Nederlandse titel: Advocaat van kwade zaken


Veel mensen schijnen te denken dat Hendrik VIII zoveel vrouwen had (zes stuks, maar niet allemaal tegelijk natuurlijk) omdat hij een rokkenjager was. Niet waar. Het was politieke noodzaak. Zijn vader Henry Tudor had in 1485 met geweld de macht gegrepen, maar zijn aanspraak op de troon was uiterst wankel. Henry Tudor had via zijn moeder een paar druppels koninklijk bloed meegekregen, maar als hij niet heel sluw een prinses uit de koninklijke familie had getrouwd, dan was het zeer de vraag geweest of zijn zoon de macht had kunnen consolideren. Vandaar de obsessie van Hendrik VIII met een mannelijke erfgenaam. De echtgenote die hem die niet kon geven werd zonder pardon afgedankt. Hij was bang dat een vrouw niet sterk genoeg zou zijn om in de gewelddadige zestiende eeuw de macht te behouden. Daar zat hij naast, want zijn dochter Elizabeth bleek daar uitstekend toe in staat, maar dat terzijde.

In de natte herfst van 1541 is Hendrik (oud en vadzig en getrouwd met een frivool meisje van 18, echtgenote nummer 5) met een enorm gevolg op weg naar York, waar de edelen eerder tegen zijn gezag in opstand zijn gekomen. Hendrik heeft de opstand weliswaar bedwongen, maar er smeult nog altijd een hoop onvrede tegen Hendriks meedogenloze manier van optreden en tegen zijn confiscatie van de kloosters. Deze optocht is dus voor alles een machtsvertoon en een manier om de noordelijke edelen weer in het gareel te krijgen.

In Londen hoopt de gebochelde advocaat Matthew Shardlake (de hoofdpersoon uit de eerdere delen Dissolution en Dark Fire) op een rustig leventje nu zijn patroon Thomas Cromwell van zijn voetstuk is gevallen en is geëxecuteerd. Maar helaas, de nieuwe man achter de schermen, aartsbisschop Thomas Cranmer, heeft een klus voor Shardlake in York waar hij geen nee tegen durft te zeggen. En zo belandt hij in een levensgevaarlijk wespennest, waarin de afstamming van Hendrik een cruciale rol speelt.

Dit is in de eerste plaats een moordmysterie, dus er worden de nodige mensen onder mysterieuze omstandigheden omgebracht, maar net als bij de eerdere twee delen ligt de aantrekkingskracht van Sovereign vooral in het tijdsbeeld dat het geeft. Voor een literair portret van deze periode verwijs ik naar Hilary Mantels Wolf Hall, maar ook Sansom weet het turbulente en gewelddadige Tudortijdperk goed tot leven te brengen. Hij doet dat heel sterk door de hoofdpersoon een relatieve buitenstaander te laten zijn. De gevoelige Matthew Shardlake wordt door zijn gebochelde verschijning overal met hoon en spot begroet en heeft alleen zijn intelligentie en zijn integriteit als wapens.

Ooit was Shardlake een hartstochtelijk hervormer, maar nu staat hij aan geen enkele kant meer:

'Papists and reformers, you are so alike. You think you have a holy truth and that if the state is run by its principles all men will become happy and good. It is a delusion.' (p. 639)

Maar ook dat is een gevaarlijke positie, want beide kampen proberen hem een kant te laten kiezen en in tijden als deze is het heel gemakkelijk om als onschuldige in de Tower of London te belanden en te worden onderworpen aan uiterst professionele martelaars. Want martelen was aan de orde van de dag destijds en Shardlake wordt gezien als een meelijwekkende sukkel als hij aan één van de machtigen vraagt:

'God's will is torture and bloodshed?'
'Where necessary to preserve true religion.' He looked at me with contemptuous pity. 'Have you not read your Testament, all the blood and battles? The world God made is full of violence and we must work in that world. The King knows that, he is not afraid of harshness.' (p. 534)

Een beetje ontnuchterend om er aan herinnerd te worden dat er hier in West-Europa ooit heel wat mensen waren die er net zo over dachten als een hoop Moslimfundamentalisten nu. Shardlake bevindt zich in ieder geval niet in een benijdenswaardige positie en is gedwongen om voortdurend op zijn woorden te letten en goed achterom te kijken.

Gelukkig loopt het uiteindelijke goed af met Shardlake, want de serie gaat door, maar voor de liefhebbbers van historische misdaadromans is ook dit weer een spannend en boeiend verhaal om de vakantie door te komen. Als ik trouwens een suggestie mag doen: lees deel 1 (Dissolution) in de kerstvakantie, deel 2 (Dark Fire) in de zomer en dit deel in de herfst, dan komt de sfeer van elk boek nog beter tot zijn recht.