Man en paard

Tsjingiz Aitmatov,
Afscheid van Goelsarý (Kirgistan 1980)
Roman, 310 pp.


Begin juni kwam ik er achter dat mijn wandelreis naar Mali niet doorging en besloot ik onverwacht om naar Kirgistan af te reizen, een buurland van Oezbekistan en Tadzjikistan waar ik in 1996 was geweest. Even later las ik dat ik Kirgistans beroemdste auteur Tsjingiz Ajtmatov (ook wel: Chingiz Aitmatov) was overleden en plotseling realiseerde ik me dat ik een boek van hem in de kast had staan, dat ik precies 10 jaar eerder in de opruiming had gekocht. Dat moest dus mee op reis.

Het leek me eerlijk gezegd een beetje zo'n moeizaam Sovjetboek (somber, gedoe over politiek, armoe) en in zekere zin is het dat wel, maar het is ook verrassend goed en aangrijpend. Hoofdpersonen zijn de herder Tanabaj en het paard Goelsary, een telganger. Tanabaj was ooit een idealistische en onverzettelijke communist en Goelsarý, eens een beroemd renpaard, leefde als jong veulen een verrukkelijke zomer lang in vrijheid met zijn kudde in de bergen. Nu is Tanabaj een oude man en Goelsarý is een stervend karrenpaard dat vele meesters heeft gekend.[Citaat]

Het boek blikt terug op hun levens. Na de oorlog maken man en paard voor het eerst kennis met elkaar. Tanabaj is verbitterd van het front teruggekeerd en de glorieuze telganger geeft hem weer levenslust. Maar zodra Goelsarý zijn eerste triomfen viert, wordt hij aan de plaatselijke partijbons toegewezen, want Goelsary is geen privé-eigendom, maar behoort aan de kolchoze. Toch blijven de levens van Tanabaj en het paard met elkaar verweven. En voor beide is het leven vaak hard; beide zijn koppig en strijdlustig en geen van beide geeft gauw op.

Tanabaj, destijds een arme en ongeletterde landarbeider, omarmde als jongeman het communisme met open armen. Hij kreeg de kans om te leren schrijven, hij kreeg een rol in de kolchoze, het leven werd beter. Maar na de oorlog gaat het weer slechter. Niemand lijkt in staat om de kolchoze nog voldoende te laten produceren. De leiding deugt niet en dwingt van de arbeiders opbrengstbeloftes af die ze nooit waar kunnen maken. De trotse, maar verbaal niet zeer begaafde Tanabaj is hier niet altijd tegen opgewassen. Conflicten zijn onvermijdelijk.

Een prachtig en ontroerend boek over idealen, desillusies, foute keuzes, hoop, vriendschap en de strijd om het bestaan. Het is tegelijkertijd zowel zeer Kirigizisch als universeel menselijk. Zou het hebben gescheeld dat ik dit boek las in de bergen van Kirgistan, omringd door paarden? Misschien wel, maar thuis had dit boek me evenzeer aangegrepen. Erg jammer dat het niet meer in druk is. Tip: probeer het tweedehands te bemachtigen.