Een Pakistaanse stem

Mohsin Hamid,
The Reluctant Fundamentalist (Pakistan 2007)
Roman, 184 pp.

Nederlandse titel: De val van een fundamentalist

"Excuse me sir, but may I be of assistance? Ah, I see I have alarmed you! Do not be frightened by my beard: I am a lover of America. I noticed that you were looking for something; more than looking, in fact you seemed to on a , and since I am both a native of this city and a speaker of your language, I thought I might offer you my services."

Interessante opening van een interessant boek, waar weliswaar het nodige op aan te merken is, maar dat toch de moeite van het lezen waard is. Het hele boek bestaat uit één monoloog. We horen alleen het verhaal van de jonge Pakistaan Changez, die in Lahore een onbekende Amerikaan aanklampt en hem over zijn leven vertelt. Uit de reacties van Changez kunnen we afleiden dat de Amerikaan zich niet op zijn gemak voelt met een bebaarde moslim en Changez speelt hier plagerig op in. Maar is Changez de fundamentalist uit de titel? 

Uit zijn verhaal blijkt dat hij een ambitieuze jongeman is, die aan chique Amerikaanse universiteiten heeft gestudeerd en ten tijde van de 9/11-aanslagen bij een prestigieus Amerikaans bedrijf werkt en een ontluikende relatie heeft met een rijk Amerikaans meisje. Maar zoals de aanslagen traumatisch zijn voor de Amerikanen, zo is de nieuwe houding van de Amerikanen tegenover moslims traumatisch voor Changez. Toch al een buitenstaander in de elitaire universiteiten en bedrijven waar hij in Amerika studeerde en werkt, voelt hij zich nu definitief buitengesloten.

Met Erica gaat het ook niet goed. Ze trekt zich terug in de zware depressie waar ze zich na de dood van haar verloofde, Chris, weer enigszins aan had ontworsteld en het contact bloedt dood.

Oké, de symboliek ligt er wel wat dik bovenop. Changez staat voor de veranderende verhoudingen in de wereld (change), Erica staat natuurlijk voor Amerika en dat haar overleden verloofde Chris heette, is ook niet voor niks. Toch werkt het boek uiteindelijk wel, omdat Hamid een goede schrijver is. De gedurfde figuur van de monoloog maakt het boek aan de ene kant wellicht frustrerend, maar aan de andere kant ook interessanter: we hebben alleen het woord van Changez en in hoeverre kunnen we vertrouwen op wat hij zegt? Changez komt in zijn monoloog over als een fatsoenlijke, tamelijk formele en tamelijk afstandelijke jongeman, maar is hij wat hij lijkt? Hij heeft Amerika de rug toegekeerd en heeft een baard laten groeien: is hij misschien niet geradicaliseerd?

We volgen Changez's ontwikkeling na 9/11, waarbij de schrijver de aandacht goed weet vast te houden door de nodige spanning op te bouwen tussen Changez en de anonieme, onhoorbare, onzichtbare Amerikaan. Deze spanning speelt mooi in op de huidge angst van westerlingen voor Moslim-fundamentalisme en dwingt de lezer ook om na te denken over zijn eigen positie hierin. Aan het eind komt er nog een onverwachte wending, die ervoor zorgt dat dit boek langer in je hoofd blijft hangen dan anders.

Hoewel er weinig echt gebeurt in dit korte boek, speelt Hamid een interessant spel met schijn en werkelijkheid, identiteit en loyaliliteit. Het is terecht dat hij in 2007 niet de Booker Prize heeft gewonnen, maar dankzij een plaatsing op de shortlist heeft dit boek toch de aandacht gekregen die het verdient en die het anders waarschijnlijk niet had ontvangen.