Het spoor terug

Iain Pears,
Stone's Fall (GB 2009)
Roman, 596 pp.
Nederlandse titel: De val van Stone
20 mei 2009


Een schatrijke zakenman met hoogtevrees valt midden in de nacht uit zijn studeerkamerraam. Dood. Is hij gestruikeld? Is hij gesprongen? Is hij geduwd?

Hij is gestruikeld, aldus de officiële versie en aldus zijn weduwe. Maar toch lijkt er meer aan de hand. Hij heeft nog niet zo lang geleden een hele eigenaardige bepaling in zijn testament laten zetten: een groot legaat aan een kind waarvan niemand wist dat het bestond en wiens identiteit te achterhalen zou zijn via de papieren op een aangewezen plek. De papieren zijn er echter niet en de weduwe, Lady Ravenscliff, huurt jonge journalist Matthew Braddock in om op onderzoek te gaan. Hij krijgt carte blanche en een riant salaris en wordt voor de buitenwereld geacht een biografie van Lord Ravenscliff, geboren John Stone, te schrijven.

Een mysterie dus, maar wel een buitengewoon knap geschreven mysterie, met veel meer dan alleen een spannende plot. Het boek bestaat uit drie delen, die ons, door terug in de tijd te gaan, geleidelijk aan dichter bij Stone brengen. Deel 1 speelt zich af in London in 1909, vlak na Stones dood en wordt verteld door de journalist die op onderzoek uit gaat. Stone is hier nog een schimmige figuur. De een ziet hem als een briljante zakenman, de ander als een ondernemer die over lijken gaat en zijn weduwe zweert dat hij een goed mens was. In deel 2 gaan we terug in de tijd en krijgen we de mémoires van een Britse spion over de gebeurtenissen in Parijs rond 1890, waar Stone zijn vrouw leert kennen. Stone is dan nog een bijfiguur, maar zijn vrouw (slachtoffer? gevaarlijke verleidster?) krijgt aanzienlijk meer reliëf. Tenslotte belanden we in het Venetië van 1867, een cruciale periode voor John Stone, en het onderdeel waarin het mysterie van zijn dood wordt ontrafeld en duidelijk wordt wie en wat hij was.

De achtergrond van dit alles is de wereld van de internationale handel, het grote bankwezen en de wapenindustrie - niet bepaald een omgeving waar mijn hart sneller van gaat kloppen. Maar Pears maakt deze wereld onverwacht boeiend door middel van de mensen die hij opvoert en doordat hij vragen stelt die blijvend actueel zijn. Is het juist dat de zakenwereld er een zonder waarden en normen is, een moreel neutraal stelsel, dat er alleen op gericht dient te zijn winst te maken? Is het terecht dat binnen de grenzen van de wet alles mogelijk moet zijn? Dat hebzucht goed is, omdat uiteindelijk het hele land profiteert van een bloeiende economie? Is het te rechtvaardigen dat belangrijke beslissingen in de politiek achter de schermen worden gestuurd door machtige zakenlieden zonder enige democratische legitimatie?

De verschillende personages hebben daar zo hun eigen ideeën over. Een provocerende bankier:

'It is not money that corrupts politics, but politics that corrupts money. All politicians have their price, and sooner or later they come with their hand out. Do you think that a Rothschild or a Reinach or a Baring can be corrupted? In terms of morality, a banker and a beggar are similar, money matters little to them. One has it, the other does not want it. Only those who want but do not have are liable to be corrupted. That is the vast majority of mankind and nearly all the politicians I have ever met.' (p. 265)

Journalist Braddock, een sympathieke, nog niet door de wol geverfde jongeman van eenvoudige komaf, heeft grote verachting voor de wereld van het kapitalisme die Stone belichaamt. Voor hem geen cynisme. Anderen bewonderen Stone grenzeloos en zien hem als een pure kunstenaar op zijn terrein. Pas helemaal op het eind worden we gewaar of Stone wel of niet een geweten heeft. Het antwoord zal ik hier niet geven, maar duidelijk wordt in ieder geval dat hij - los daarvan - uiteindelijk ook maar een mens is, compleet met de bijbehorende onvolmaaktheden en tragiek.

Ik heb destijds erg genoten van Iain Pears eerdere historische roman, An Instance of the Fingerpost, dat speelt in het zeventiende-eeuwse Oxford. Stone's Fall heeft een andere achtergrond, maar het is net zo spannend en net zo intelligent geschreven.