De kracht van een zwarte vrouw

Zora Neale Hurston,
Their Eyes Were Watching God (VS 1937)
Roman, 286 pp.
Nederlandse titel: En ze keken naar God


Uit de titel van deze klassieker had ik altijd opgemaakt dat het hier om een stichtelijk werkje zou gaan, maar nee, ik zat er helemaal naast. De hoofdpersoon is een jonge zwarte vrouw (Janie) die geluk probeert te vinden in haar leven en ontdekt dat dat niet lukt door zich te schikken naar de verwachtingen van anderen. Niet erg stichtelijk dus.

Janie wordt opgevoed door haar grootmoeder die als slavin is opgegroeid en werd verkracht door haar blanke eigenaar. Grootmoeder wil een ander leven voor haar lichtgekleurde dochter, maar die wordt op haar zeventiende al ongehuwd moeder van Janie, waarna grootmoeder haar dromen projecteert op haar kleindochter, die ze een goede opleiding wil laten genieten. Maar als ze Janie op haar zestiende verlegen ziet flirten met een man, trekt ze de conclusie dat Janie geen haar beter is dan haar moeder en besluit ze dat ze haar - voordat ze zelf sterft, want ze voelt haar einde naderen - maar beter kan voorzien van een veilig heenkomen in het huwelijk. Janie wordt uitgehuwelijkt aan een veel oudere man.

En dat terwijl Janie net ontwaakt is uit haar kind-zijn en het mysterie van het leven heeft ontdekt:

Janie had spent most of the day under a blossoming pear tree in the back-yard. [...] It had called her to come and gaze on a mystery. From barren brown stems to glistening leaf-buds; from the leaf-buds to snowy virginity of bloom. It stirred her tremendously. What? How? Why? This singing she heard had nothing to do with her ears. The rose of the world was breathing out smell. It followed her through all her waking moments and caressed her in her sleep. It connected itself with other vaguely felt matters that had struck her outside observation and buried themselves in her flesh. Now they emerged and quested about her consciousness. (p. 23-4)

Jarenlang onderdrukt Janie haar gevoelens, maar dan krijgt ze de kans om uit te breken en echt te leven. Haar uitbraak ondervindt veel afkeuring en ze moet er een prijs voor betalen, maar voor Janie is die het waard.

Dit is het persoonlijke verhaal van Janie, een mooi en aangrijpend verhaal. Daarnaast is dit boek ook een portret van de plaats waar de schrijfster opgroeide: een stadje in Florida dat eind negentiende eeuw één van de eerste geheel zwarte gemeentes in de VS was en daarmee een vrijplaats van racisme. Ook speelt het leven van seizoenarbeiders in de Everglades een grote rol, een leven dat Hurston met buitengewoon veel verve neerzet.

Hurston geeft de lezers kleurrijke schetsen van het leven van de zwarten in Florida, welke schetsen vrijwel geheel uit dialoog bestaan. En daar zat voor mij een groot obstakel dat ervoor zorgde dat het erg lang duurde voordat ik 'in' dit boek kwam. De dialoog is fonetisch geschreven in het dialect van de zwarte bevolking uit de zuidelijke staten en ik vond dat tamelijk vermoeiend om te lezen, waardoor ik maar niet opschoot met dit boek. Zeg nou zelf, een zin als deze leest niet echt lekker voor iemand van buiten de VS:

"Ah come in heah tuh git shet uh you but look lak 'tain't doin' me no good. G'wan out. Ah needs tuh rest." (p. 131)

Dit is overigens niet bedoeld als een verwijt aan de schrijfster. Ik begrijp heel goed dat ze de roman met deze dialogen authenticiteit en kleur geeft. Ik wil alleen maar aangeven, dat ik daardoor de eerste helft van het boek moeilijk door te komen vond en dat dat ongetwijfeld mijn leesplezier heeft beïnvloed. Ook was hier en daar duidelijk dat het boek in korte tijd is geschreven, maar dat geeft het ook wel weer een zekere rauwe directheid.

Janie is een bijzondere vrouw die uiteindelijk de moed heeft om haar eigen weg te gaan. Maar ze is geen geëmancipeerde vrouw in de moderne zin. Haar geluk is afhankelijk van het vinden van de juiste man en het is in de liefde dat Janie haar lotsbestemming heeft. Wat haar bijzonder maakt is dat ze op middelbare leeftijd nog het lef heeft om alle materiële zekerheid los te laten en helemaal opnieuw te beginnen en op haar eigen kompas te varen. Niet veel mensen durven dat en zeker niet de mensen waartussen Janie opgroeide, voor wie slavernij, een onzeker bestaan en armoede angstwekkend dichtbij waren. Het sterke van Janie's verhaal, dat ook na ruim 70 jaar nog niets aan kracht heeft ingeboet, zit hem in de geloofwaardigheid, de echtheid en de poëzie waarmee Hurston haar heldin heeft neergezet. Ze schijnt voor veel zwarte vrouwen een inspiratiebron te zijn geweest.