Een lyrisch verhaal over terroristen en opera

Ann Patchett,
Bel Canto (VS 2001)
Roman, 318 pp.
In het Nederlands onder dezelfde titel uitgebracht


Voordat je begint met dit boek moet je eigenlijk eerst de beroemde aria uit Dvořáks opera Rusalka afspelen, dan je ogen sluiten en je inbeelden dat je in een luxe villa in Zuid-Amerika bent, waar de beroemdste sopraan ter wereld op een privéfeest met gasten van over de hele wereld voor een Japanse zakenman zingt.

Iedereen op het feest is betoverd door de goddelijke stem van Roxane Coss en als meteen na het einde van de aria de lichten ineens uitgaan, schrikt niemand, want iedereen verkeert nog in de trance die elke klassiekemuziekliefhebber ondergaat als hij live een stuk hemels mooi uitgevoerde muziek hoort. Totdat het licht weer aan gaat er ineens een hele hoop zwaar bewapende lieden in camouflagepak binnenstormen. De guerilla's willen de president van het land ontvoeren, maar die heeft op het laatste moment afgezegd om naar een cruciale aflevering van zijn favoriete soap te kijken. Nu zitten de guerilla's met 200 gijzelaars waar ze niks aan hebben en waarmee ze niet weten wat te doen. Net als bij de waargebeurde gijzelaarsactie in 1996 in een ambassade in Lima (Peru) duurt deze actie maanden, blijven alle gijzelaars ongedeerd en worden alle de guerilla's omgebracht. Daarmee verklap ik niets, want Patchett maakt op pagina 13 al duidelijk hoe het af zal lopen en haalt daarmee bewust de spanning over het einde weg, om zich te kunnen concentreren op de interactie tussen de gijzelaars en de guerilla's.

En hier wordt duidelijk dat een Patchett (wier latere roman Run ik ook prachtig vond) een bijzondere en originele schrijver is. Want wat je immers zou verwachten is een verhaal van de oplopende spanningen tussen al die mensen in die villa, van geweldsuitbarstingen, van onoverbrugbare tegenstellingen. Patchett doet het tegenovergestelde: het wordt een rustig, lyrisch verhaal over wat mensen bindt, over muziek als universele taal. Over een microcosmos waarin - juist door de extreme beperkingen waaraan die onderhevig is - ineens dingen mogelijk zijn die altijd onmogelijk waren, waar prioriteiten worden bijgesteld en onverwachte talenten worden ontdekt. De karakters hebben iets universeels, iets archetypisch en het verhaal wordt daardoor bijna een fabel, maar net niet helemaal.

Belangrijkste spelers zijn Roxane Coss, de operadiva; Mr. Hosokawa, de hardwerkende  Japanse operaliefhebber; zijn vertaler, de eenzame polyglot Gen; Ruben Iglesias, de vicepresident wiens villa zo ruw wordt bezet; en een nederige priester die de villa is binnen gesmokkeld omdat hij gek van operamuziek is en die al snel mét de vrouwen wordt vrijgelaten maar het als zijn pastorale plicht ziet om te blijven.

In het begin beweegt de alwetende verteller zich uitsluitend door de gedachten van de gijzelaars, maar dan leren we ook de terroristen kennen, waarvan sommigen niet meer zijn dan ongeletterde kinderen uit de jungle met niets en niemand te verliezen. Dit omslagpunt vindt plaats als de gijzelaars doorkrijgen dat het nog wel eens heel lang kan duren voordat ze bevrijd worden en Roxane de noodzaak voelt om weer te repeteren. Dan gaat de muziek weer spreken en dat blijkt een taal te zijn die iedereen verstaat:

There should have been an orchestra behind her but no one noticed its absence. [...] Had she really not been singing all along? The sound was no more beautiful when her voice was limber and warm. Their eyes clouded over with tears for so many reasons it would be impossible to list them all. They cried for the beauty of the music, certainly, but also for the failure of their plans. They were thinking of the last time they had heard her sing and longed for the women who had been beside them then. All of the love and the longing a body can contain was spun into not more than two and a half minutes of song, and when she came to the highest notes it seemed that all they had been given in their lives and all they had lost came together and made a weight that was almost impossible to bear. When she was finished, the people around her stood in stunned and shivering silence. (p. 152-53)

Nu verschuiven ook de verwachtingen van de lezer. Eerst, toen ik op p. 13 las dat alle gijzelaars ongedeerd bevrijd zouden worden en de terroristen het loodje zouden leggen, zei ik nog terloops tegen jezelf: "aha, het loopt dus goed af". Maar nu worden sommigen van de guerilla's net zo menselijk en sympathiek als de anderen. Er ontstaan onverwachte banden en hoe beter de onderlinge verhoudingen worden, hoe ondraaglijker de gedachte aan de afloop wordt. Sommige lezers klaagden over de onverwachte epiloog, maar daar ben ik het niet mee eens. De epiloog is zó onverwacht dat je gedwongen bent om alles nog een keer uitgebreid te overdenken, wat bij mij tot nieuwe en extra inzichten leidde - ongetwijfeld de bedoeling van de schrijfster

Ik vond dit een schitterend boek. Het laat de kracht zien van operamuziek als universele taal. Het laat personen van geheel onverwachte kanten zien die ze anders nooit ontdekt hadden en legt hun potenties bloot. Het is on-cynisch en menselijk zonder weeïgheid.

Voor andere reacties: o.a. blogger Myrthe vond het maar zozo en had vooral problemen met de politieke oncorrectheid; de recensenten van de New York Times, The Guardian, Salon en de San Francisco Chronicle waren enthousiast.