Een klassieke roman over volwassenwording

John Knowles,
A Separate Peace (VS 1959)
Roman, 204 pp.


"Do not read this book. It sux. This book can possible [sic] be the most superficial and the worst book that I've read so far in my life. Save your soul and don't read this book." Aldus één van de ontelbare Amerikaanse scholieren op Amazon die dit boek voor school moesten lezen en het niet alleen oorverdovend saai, maar ook nog eens heel erg slecht geschreven vonden (want de zwijmelige vampierserie van Stephenie Meyer is de standaard voor goed schrijverschap voor deze groep). Maar tegenover de 106 verontwaardigde lezers die het boek  de grond in boren, staan 298 jubelende vijfsterren-besprekingen - sommige ook van scholieren.

Ik snap wel waarom dit boek verplichte kost is op Amerikaanse scholen: het is een klassieker én het speelt zich af op een middelbare school, dus je zou zeggen dat gemiddelde puber er zich mee zou moeten identificeren. Maar ik snap net zo goed dat veel pubers er helemaal niks mee kunnen: het verhaal mag dan over leeftijdsgenoten gaan, het wordt verteld vanuit het perspectief van een volwassene die 15 jaar later terug kijkt op een cruciale gebeurtenis uit zijn jeugd en het is veel te complex en het heeft veel teveel diepgang voor de modale adolescent die gewoon een spannend verhaal wil. Als ik nog leraar Engels was, zou ik het nooit verplicht stellen.

Maar wat een mooi boek.

 Het is de zomer van  1942. De oorlog lijkt nog ver weg op de jongenskostschool in Vermont, USA, maar de hoogste klas wordt al klaar gestoomd voor het leger en de jongens een klas lager worden aan een minder streng regime dan gewoonlijk onderworpen, want hun jeugd zal niet lang meer duren en de docenten knijpen een oogje toe. In deze op-een-na-hoogste klas zijn de goed lerende maar cynische Gene en de charismatische topsporter Phineas de beste vrienden. Phineas leeft in zijn eigen wereld, verzint met enorme flair nieuwe spellen en daagt iedereen uit voor gevaarlijke kunstjes. Gene wil nooit achterblijven en neemt elke uitdaging aan. En zoals te verwachten gaat er iets heel erg mis.

Ik wil niet meer van het verhaal vertellen. Niet dat het uitgesproken spannend is, maar veel van het leesplezier zit ook hier in het zelf ontdekken wat er zich ontwikkelt. Dat is - tussen de regels door - nogal wat. Er is de ingewikkelde en precaire pubermachtsdynamiek: schooljongens die elkaar de loef af proberen te steken, want dat doen schooljongens nu eenmaal, en die noch zichzelf noch elkaar echt hebben doorgrond. Uiterlijkheden nemen vaak de plaats in van de mensenkennis die zich pas gaandeweg ontwikkelt. Maar ook de dreiging van de oorlog speelt op de achtergrond een allesbepalende rol. Iedereen wil voor de buitenwacht heldhaftig zijn, maar de innerlijke waarheid is heel anders. Zoals, Gene (de ik-figuur) bekent naar aanleiding van een illegaal festivalletje in de bossen bekent:

It wasn't the cider which made me surpass myself, it was this liberation we had torn from the gray encroachments of 1943, the escape we had concocted, this afternoon of momentary, illusory, special and separate peace. (p. 136-7)

De reden waarom ik vermoed dat veel leerlingen zo aggressief-gefrustreerd reageren op dit boek, is dat de verwarring waar ze zelf nog middenin zitten zo goed wordt weergegeven: het niet kennen van jezelf en je eigen motieven, je willen bewijzen ten koste van alles zonder in staat te zijn de consequenties te overzien, de angst voor de volwassenheid en met name het moeten vechten in een oorlog, schuldgevoelens, het nog niet goed begrijpen van anderen. In dit boek komen de jongens in korte tijd op keiharde wijze tot inzichten waar ze anders jaren over hadden gedaan. Ze worden gedwongen te snel volwassen te worden.

During the time I was with him, Phineas created an atmosphere in which I continued now to live, a way of sizing up the world with erratic and entirely personal reservations, letting its rocklike facts sift through and be accepted only a little at a time, only as much as he could assimilate without a sense of chaos and loss.
No one else I have ever met could do this. All others at some point found something in themselves pitted violently against something in the world around them. With those of my year this point often came when they grasped the fact of war. When they began to feel that there was this overwhelmingly hostile thing in the world with them, then the simplicity and unity of their characters broke and they were not the same again. (p. 202)

Dit boek is terecht een klassieker uit de Amerikaanse literatuur. Het is een indrukwekkende roman over volwassenwording met een diepgang waar de meeste adolescenten nog lang niet klaar voor zijn, maar die ik iedereen die de puberteit inmiddels achter zich heeft gelaten warm kan aanbevelen.