Een fijne satire op geloven en ideologieën

Zoe Heller,
The Believers (GB 2008)
Roman, 306 pp.
Nederlandse titel: De idealisten


Dit was mijn eerste roman van Zoë Heller, de Britse schrijfster die tegenwoordig in de VS woont, en één ding is zeker: deze dame kan schrijven. Het verhaal heeft lekker veel vaart en hoewel geen van de personages bijzonder innemend is, blijf je toch maar driftig doorlezen tot het einde. Audrey, moeder in het gezin Litvinoff, is zonder meer het minst innemend van allemaal. Veertig jaar geleden ontmoetten zij en Joel elkaar op een feestje in Londen en binnen de kortste keren waren de onbeduidende doch doortastende Engelse typiste en de veel oudere Amerikaanse advocaat-van-de-linkse-sterren getrouwd in New York.

Nu is het 2002 en het gezin Litvinoff verkeert in crisis. Dochter Rosa, net zo links-bevlogen als haar ouders, is gedesillusioneerd uit Cuba teruggekeerd en gaat tot afschuw van haar familie in een Orthodoxe sjoel op zoek naar haar Joodse wortels. Dochter Karla worstelt met overgewicht en een liefdeloos huwelijk met een vakbondsman. Adoptiefzoon Lenny (vader omgekomen toen hij een bomaanslag pleegde, moeder levenslang in de bak vanwege het doodschieten van een politieagent) is in de dertig, verwend door Audrey en wil nog steeds niet deugen. Joel, de vader, ligt in coma in het ziekenhuis. En uit het niets duikt ineens een vrouw op met een explosief geheim. Klinkt dit deprimerend? Het is het niet, opvallend genoeg.

Want hoewel niet uitgesproken humoristisch, heeft het boek een sterk satirische inslag, waardoor je als lezer toch behoorlijk geamuseerd wordt. Audrey is iemand waar je ongeneerd de pest aan kunt hebben: niet religieus en toch fundamentalistisch. Dit is Audrey op haar achtenvijftigste:

For decades now, she had been dragging about the same unwieldy burden of a priori convictions, believing herself honour-bound to protect them against destruction at all costs. No new intelligence, no rational argument, could cause her to falter from her mission. Not even the cataclysmic events of the previous September had put her off her stride for more than a couple of hours. By lunchtime on the day that the towers fell, when the rest of New York was still stumbling about in a daze, Audrey had already been celebrating the end of the mythof American exceptionalism and comparing the event to the American bombing of a Sudanese aspirin factory in 1998.  (p. 33-34)

Rosa's belevenissen als uiterst linkse feministe in het ultra-orthodoxe Joodse milieu aan de ene kant en haar ervaringen als jongerenwerkster in een GirlPower centrum in Harlem (met kansarme meisjes genaamd Chianti en Chanel) aan de andere kant zijn voor Rosa verwarrend, maar voor de lezer vaak erg grappig. Als ze voor het eerst op bezoek gaat bij een Orthodoxe rabbijn en zich probeert te kleden als een authentieke Orthodox-Joodse vrouw ziet ze er uit als "a mad Victorian governess trying to hide a skin disease." (p. 100) Rosa is stiekem jaloers op Carol die de ommezwaai naar de sjoel al van ganser harte gemaakt heeft.

By submitting to the restraints of Orthodoxy Carol had not only performed an impressive act of self-denial - an act guaranteed to appeal to Rosa's ascetic sensibility -  she had also freed herself from the burden of trying to improvise her own moral code. These days she always knew what the right thing to do was and, if she didn't, she knew a rabbi who did. (p. 152)

Uit het boek blijkt wel dat er eigenlijk niet zoveel verschil is tussen het fanatiek belijden van een godsdienst en het fanatiek aanhangen van een politieke ideologie. In beide gevallen klampen de aanhangers zich met blinde overgave vast aan dat wat hen zekerheid biedt en in beide gevallen zijn ze vaak even vreugdeloos. De radicale Audrey is de ergste. Als Rosa haar vraagt: 'If you thought you'd found the truth about something, would you walk away from it just because it wasn't the truth you wanted or expected to find?', antwoordt Audrey uiteindelijk: 'You want to know what I'd do if the truth revealed itself to me and it wasn't the truth I wanted to find?' 'Yes.' Audrey smiled.  'I'd reject it.' (p. 287)

Maar godsdienst en ideologie zijn niet de enige thema's in dit boek. Familiedynamiek is er net zo goed een en ook dit wordt door Heller met veel gevoel voor satirische humor uitgewerkt. De Litvininoffs zijn een schoolvoorbeeld van een disfunctioneel gezin en de disfunctionaliteit wordt alleen maar uitvergroot als Joel ineens in een coma ligt en een geheim uit zijn verleden wordt onthuld.

Dat deze roman perfect en briljant is, zal ik niet beweren, maar hij is wel zeer onderhoudend, scherp geobserveerd, met veel vaart geschreven, en complex genoeg om na afloop nog eens in terug te bladeren. Hellers eerdere roman, Notes on a Scandal, schijnt ook goed te zijn. Misschien maar eens op mijn verlanglijstje zetten.