Tweede kansen

Kate Atkinson,
Started Early, Took My Dog (GB 2010)
Roman, 358 pp.
In het Nederlands verkrijgbaar als Vanochtend vroeg vertrokken.



Wat doe je als je in het park een grote bruut zijn kleine hondje ziet schoppen? Wat doe je als je op straat een verslaafde moeder een kleine meisje ziet verwaarlozen? Hoogstwaarschijnlijk niks, want de bruut is te groot en te aggressief en een klein kind kun je niet zomaar uit de handen van een slechte moeder wegsleuren. Maar zowel onze tobberige ex-politieman Jackson Brodie als ex-politievrouw Tracy Waterhouse besluiten onafhankelijk van elkaar dat ze het vandaag eindelijk anders gaan doen. Ze kennen elkaar niet, maar ze zijn beiden in de vijftig, met een leven vol gemiste kansen achter zich en aftakelende lichamen en geheugens voor zich. Tracy "koopt" voor een paar duizend pond het kleine meisje van de junkie en Jackson leeft zich uit op de laffe hondeneigenaar:

Now that he was no longer subject to institutional rules governing brutality he felt free to hit people at will. He might have been around violence all his life but it was only recently that he was beginning to see the point of it.

... waarna Jackson dankzij één goedgeplaatste dreun de eigenaar wordt van een lief bang hondje, en Tracy ineens een klein meisje heeft (en geen geld meer voor de verbouwing). Zowel Jackson als Tracy doen hier in een opwelling welbewust dingen die niet mogen, met de uitdrukkelijke bedoeling om goed te doen. 

Maar dit boek gaat over meer dan het goedmaken van gemiste kansen door middel van eigenrichting. Er is ook een dementerende tv-actrice die steeds meer moeite heeft haar tekst te onthouden en vervolgens niet meer weet waar ze is en soms niet eens in de gaten heeft dat ze voor de camera's staat in plaats van thuis voor het raam. Er is ook de zoektocht van Jackson Brodie, die in opdracht van een Nieuw-Zeelandse cliënte uitzoekt wie haar biologische ouders waren. Er speelt een oude zaak van Tracy uit de jaren 70, waarbij een ernstig verwaarloosd kind was betrokken. Er duikt ook nog een andere privé-detective op waarvan niet duidelijk is waar die mee bezig is en aan welke kant hij staat. En op een gegeven moment gaan al deze verhaallijnen zo door elkaar lopen, dat zelfs de hoofdpersonen er niks meer van snappen, waarna Atkinson er toch nog in slaagt om de lijntjes uiteindelijk op geloofwaardige wijze af te hechten. 

Ondanks de wat zwaar klinkende thematiek weet Atkinson altijd een zekere speelsheid te bewaren. Zoals hier, waar Jackson Brodie zich, net als de dementerende tv-ster, afvraagt wat echt is en wat niet, en het volgende frustrerende gesprek met zijn ex-vriendin Julia (eveneens actrice) heeft:

‘Is it real or part of the set?’ ‘Everything is real,’ Julia said. ‘On the other hand, of course, you could argue that nothing is real.’ Jackson banged his head on the wooden table. But not in a real way.

Nog een mooie dialoog, waar Jackson geconfronteerd wordt met een paar zware jongens en zich afvraagt waar hij dit in hemelsnaam aan te danken heeft:

‘Who are you?’ Jackson said. ‘And what do you want? Have you come here just to beat me up – for no discernible reason that I can see – or what?’ ‘The what. We came for the what bit,’ the other one said. ‘But we’ll probably do the beating-up bit as well.’ 

En ook in de beschrijvingen van de bijfiguren valt veel te genieten:

Barbara was wearing a rigid smile on her face that looked as if she’d put it on this morning and would be damned if she would take it off for anyone. She was the kind of wife you were glad to leave at home.

Of deze:

The waiter – thinning grey hair, crumpled grey skin – looked more like an old fashioned, mild-mannered serial killer than your usual room-service staff.

Een schrijver die "old fashioned, mildmannered" combineert met "serial killer" en hier vervolgens een een ober op leeftijd  mee beschrijft, is wat mij betreft briljant. Al Atkinsons personages worden op deze wijze, met een paar trefzekere en originele streken van de pen, levende mensen met al hun eigen eigenaardigheden. Daarmee is dit meer een psychologische roman dan de plot-gestuurde thriller die het misschien op het eerste gezicht lijkt. Daarnaast is er nog een aspect dat dit boek ver boven de thriller uit tilt: de morele dimensie van het handelen van Jackson en Tracy. Atkinson oordeelt daarover niet expliciet, maar impliciet - door de manier waarop het met hun afloopt - wel natuurlijk. En die afloop is waarschijnlijk verrassender dan je denkt. Ook is het onderscheid tussen de good guys en de bad guys in dit verhaal vaak niet eenvoudig te maken; de goeien doen slechte dingen en de slechteriken doen soms goeie dingen - alweer een aanwijzing dat we hier met literatuur en niet slechts amusement te maken hebben.

Dit vierde deel rond Jackson Brodie is wederom een genot om te lezen. Tussen de ingewikkelde plotlijnen zitten allerlei subtiel-humoristische passages verscholen, en de complexe menselijkheid van de weinig volmaakte, feilbare hoofdpersonen maakt dit boek 'echt' en 'waar' op een hoger niveau dan dat van een verhaal uit de krant. 

Dit is de vierde van de romans rond ex-politieman, ex-privédetective Jackson Brodie. De eerdere delen zijn Case Histories (2004), One Good Turn (2006) en When Will There Be Good News? (2008). Ze worden steeds beter en ik kijk reikhalzend uit naar nummer vijf.