The making of ... een excentrieke reiziger

Dervla Murphy,
Wheels Within Wheels (Ierland 1979)
Autobiografie, 236 pp.
Niet in het Nederlands beschikbaar


Ik ken Dervla Murphy als een onverschrokken reizigster en bewonderenswaardige bikkel. Niet persoonlijk, natuurlijk, maar uit twee van haar boeken. In één ervan wandelt ze in de winter door het hooggebergte van de Pakistaanse Himalaya - als ongehuwde moeder mét zesjarig dochtertje - en in de andere trekt ze met een ezel en dochtertje langdurig door de Andes in Peru. Ik heb zelf ook in deze contreien gewandeld en gekampeerd, maar dan wel met een brave georganiseerde groepsreis en beide keren slechts twee weken. Ik vind mijzelf daarmee bij vlagen soms best een beetje avontuurlijk, maar vergeleken bij Dervla's ondernemingen zijn het trutreisjes naar de Costa del Sol.

Murphy heeft te fiets en te voet de halve wereld afgereisd, liefst naar afgelegen gebieden en zonder enig comfort. Je zou dus zeggen dat ze daar ongetwijfeld op jonge leeftijd al mee begonnen is, maar niks is minder waar. Totdat ze ruim over de dertig was, zat ze vast in een dorp in Ierland en afgezien van enkele fietstochtjes naar Spanje en Duitsland eind jaren vijftig en begin jaren zestig was ze tot die tijd zo goed als nergens geweest. Dit boek is het verhaal van de jaren voordat Murphy in staat was haar onbedwingbare reislust te bevredigen. Ik begon er met enige scepsis aan, omdat ik dacht dat het vergeleken met haar reisboeken vast erg saai moest zijn, maar Murphy is zo'n interessante schrijver en zo eerlijk over zichzelf en zo genereus jegens haar ouders dat ik me geen moment verveeld heb. En ze heeft een boeiend verhaal.

Haar ouders zijn Dubliners die rond 1930 in Lismore in Zuid-Ierland neerstrijken. Ze zijn gecultiveerd maar arm (vader is zojuist aangesteld als de plaatselijke bibliothecaris) en passen daarmee in geen enkele hokje in het conservatieve Lismore. Niet dat hen dat deert. Ze genieten van hun boeken, hun klassieke muziek en de natuur. Vader stamt uit een familie die fanatiek voor Ierse onafhankelijkheid strijdt en heeft van zijn 18de tot zijn 21ste als politieke gevangene in de gevangenis gezeten. De familie van moeder was redelijk welgesteld totdat opa  zijn goede baan kwijt raakte vanwege een drankprobleem en het de familie van kwaad tot erger verging:

My grandfather was declared bankrupt two years after his dismissal - or 'resignation', as the nicer members of his family chose to call it. A year later his father died and on the way back from the funeral he paused to light his pipe, sat unsteadily on a wall by the Royal Canal, toppled over, struck his head on a stone and was drowned in eighteen inches of water. (p. 19)

Zoals duidelijk mag zijn, stelt Murphy haar kleurrijke familieleden niet mooier voor dan ze zijn en heeft ze een raak en droog gevoel voor humor, waardoor deze vroege hoofdstukken vaak behoorlijk grappig zijn.

Een jaar na Dervla's geboorte slaat echter het noodlot toe. Haar moeder, die zich had verheugd op een leven met een hele serie kinderen, krijgt zulke zware artritis dat ze de rest van haar leven invalide zal blijven, en mag nooit meer kinderen krijgen. Voor kleine Dervla is dit lange tijd geen ramp, want ze weet niet beter dan dat haar moeder bedlegerig is en aanbidt deze vrouw die zich ondanks alles niet laat kisten en vol levenslust blijft. Maar tegen het einde van de oorlog, als er geen personeel meer is te krijgen om moeder te verzorgen, gaat het minder. Dervla wordt  noodgedwongen van school gehaald om voor haar moeder te zorgen en samen met haar zwijgzame vader het huishouden te doen ("Nobody cleaned, except at week-ends, when my father abstractedly pushed an Electrolux over the more obvious floor surfaces", p. 115). Omdat de gezondheid van haar moeder steeds verder achteruit gaat, zal het duren tot haar dood 1962 voordat Dervla eindelijk vrij is om aan haar eigen leven te beginnen.

Maar dit boek gaat over heel wat meer dan het leven van een jonge vrouw die door haar invalide moeder aan huis wordt gekluisterd. Veel belangrijker en interessanter is Dervla's geestelijke ontwikkeling: hoe ze net als haar vader poogt om schrijver te worden, hoe ze voor de eerste keer volledig wordt gegrepen door klassieke muziek, hoe ze een fiets cadeau krijgt en in haar vrije uurtjes als een bezetene (en met de constitutie van een os) de heuvels in de buurt afrijdt, hoe ze een minnaar opdoet en hoe ze het plan opvat om ooit te fiets van Ierland naar India te rijden (een plan dat ze in 1963 waar maakt en waar ze haar eerste en meteen zeer succesvolle boek over publiceert). Alles wordt beschreven met veel gevoel voor humor, nietsontziende eerlijkheid over haar eigen beperkingen, liefde voor haar moeilijke ouders en veel wijsheid, nu ze vele jaren later als geslaagd auteur en wereldreiziger terug kijkt op haar onconventionele jeugd.

Een ander had gemakkelijk bitter en klagerig kunnen worden over haar verloren jonge jaren, maar zo zit Dervla Murphy niet in elkaar. Het boek kent veel lyriek, en haar doorzettingsvermogen en levenslust en onafhankelijkheid zijn onweerstaanbaar. Murphy woont nog steeds in het huisje in Lismore waar ze opgroeide, is inmiddels bijna 80, but still going strong. Bezoek haar website voor een nadere kennismaking met deze bijzondere vrouw of bekijk het zeldzame filmpje hieronder over de zeer publiciteitsschuwe Murphy.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!