Nog steeds een prachtmysterie

Wilkie Collins,
The Woman in White (GB 1860)
Roman, 646 pp.
Nederlandse titel: De vrouw in het wit
Herlezing


Als middelbare scholier met nog weinig benul van de Engelse literatuur had ik een stuk of wat favoriete klassiekers: de overbekende Jane Eyre en The Lord of the Rings natuurlijk, en de veel minder bekende The Woman in White. Jane Eyre was een tijdje later verplicht studiemateriaal tijdens mijn studie Engels en werd er bij nadere bestudering alleen maar mooier op. The Lord of the Rings herlas ik een paar jaar later, maar met het tegengestelde effect. De magie was weg en Tolkien bleek door de ogen van een gevorderde letterenstudent toch niet zo'n briljante schrijver te zijn als de eenvoudige scholier had gedacht. Reden waarom ik jaren lang niet aan The Woman in White durfde te herbeginnen. De roman is weliswaar meesterlijk in zijn genre, maar het staat niet perse bekend als literair meesterwerk en ik ben inmiddels een heel wat kritische lezer dan pakweg 35 jaar geleden.

's Nachts doorlezen
Maar gelukkig, niks aan de hand. Ik heb nog steeds even veel genoten van dit boek als de middelbare scholier van toen, ongetwijfeld op een iets andere manier, maar beslist niet minder. Zelfs al kon ik me bepaalde sleutelelementen van de plot herinneren, dan nog deed dat niets af aan de spanning. En ik zag nu veel beter hoe knap Collins met zijn personages omging, zowel met de hoofdpersonen als met de bijfiguren. Maar de plot is misschien wel het allersterkste aan dit boek. Collins weet je door de zorgvuldige opbouw en door de onverwachte wendingen in het verhaal genadeloos aan het boek te kluisteren ent verbaast me niks dat zijn collega-romanschrijver William Thackeray de hele nacht opbleef om het uit te lezen.

Op de vlucht
Alles begint met de raadselachtige jonge vrouw in het wit die op een nacht als uit het niets opdoemt voor tekenleraar Walter Hartright op de Hampstead Heath, destijds een groen gebied even buiten Londen en een buitengewoon vreemde omgeving voor een nette jonge vrouw op dat tijdstip. De vrouw is op de vlucht voor iemand en lichtelijk in de war. Walter helpt haar een rijtuigje vinden en verneemt tot zijn verrassing dat ze goed bekend is met Limmeridge House, het landhuis in het verre noorden van het land waar Walter als privéleraar gaat werken. Meer komt hij niet over haar te weten, behalve dat ze doodsbang is voor een heer met de rang van baronet. De vrouw ontsnapt aan haar achtervolger met Walters hulp en de volgende dag reist hij volgens plan naar Limmeridge House. Maar ook de dochters des huizes daar weten niet wie de vrouw in het wit zou kunnen zijn, totdat de oudste, Marian, een ontdekking doet. Op dat moment heb je als lezer echter nog geen flauw idee waar dit allemaal naar toe leidt en welke rol de vrouw in het wit gaat spelen in het leven van Walter en de jongedames van Limmeridge House.

Fantastische schurk
The Woman in White draait om hebzucht, afpersing, buitenechtelijke affaires, een explosief geheim en een zeer geraffineerd complot rondom identiteitsroof, geïnspireerd door een waar gebeurd verhaal in Frankrijk. Slachtoffer van het complot is de zachtaardige en lieftallige Laura Fairlie, de jonge vrouw die Limmeridge House en een groot fortuin zal erven. De schurken zijn een brute baronet en een sluwe Italiaanse graaf. Zij vinden niet alleen Walter Hartright tegenover zich, maar vooral Laura's halfzuster Marian Halcombe, een vrouw naar mijn eenentwintigste-eeuwse hart: doortastend, nergens bang voor, intelligent, temperamentvol, en niet te beroerd om als dat nodig is 's nachts in een zwarte mantel op een veranda te klimmen om haar valse zwager af te luisteren. Haar echte tegenspeler is niet deze zwager, maar de onvergetelijke graaf Fosco, één van de meest geslaagde schurken uit de Victoriaanse literatuur: een corpulente, honingzoete zestiger, die niets liever lijkt te doen dan zijn tamme witte muizen en kanariepietjes vertroetelen en operadeuntjes neuriën - een faҫade waarachter echter een uiterst slim en uiterst doortrapt heerschap schuil gaat met een melodramatische zelfingenomenheid die grenst aan megalomanie.

Komedie te midden van suspense
Het verhaal wordt heel afwisselend verteld, steeds vanuit verschillende gezichtspunten, waarbij dat van Walter Hartright en Marian Halcombe de belangrijkste zijn. Maar er zijn ook prachtige bijdragen van een hypochondrische estheet, een deugdzame christelijke huishoudster, een nuchtere notaris en zelfs van graaf Fosco. Alle heeft Collins ze hun eigen toon meegegeven, wat vaak een komische effect oplevert, vooral als de lezer inmiddels iets meer weet dan de betreffende verteller of als deze ongewild zijn of haar karakter prijs geeft. In andere boeken kan zo'n wisseling van gezichtspunten de spanning uit het verhaal halen, maar als Wilkie Collins het doet, wordt de suspense juist opgevoerd.

Op tv
The Moonstone, een later boek van Wilkie Collins, wordt vaak de eerste en beste detectiveroman in het Engels wordt genoemd. Met evenveel recht kan The Woman in White als één van de eerste en nog steeds beste mysterythrillers in het Engels betiteld worden. The Moonstone wordt overigens in december van dit jaar door de BBC uitgezonden als een driedelige miniserie, zo zag ik onlangs, dus vóór die tijd ga ik ook  The Moonstone herlezen, eveneens een oude favoriet. En voor wie The Woman in White op de buis wil zien: het boek is de afgelopen 30 jaar twee keer verfilmd, in 1998 en in 1982. De verfilming uit 1998 ken ik niet maar is slecht ontvangen; de BBC-serie uit 1982 echter heb ik zojuist op dvd gezien en die is uitstekend, trouw aan het boek en met geweldig acteerwerk. Maar de humor, de mooie details en de perspectiefwisselingen komen  veel minder uit de verf dan in het origineel, vandaar dat het boek toch onbetwist superieur blijft.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!