Allemaal van dezefde planeet

Cordelia Fine, Delusions of Gender: How Our Minds, Society, and Neurosexism Create Difference (VS 2010)
Psychologie, 338 pp.
Nederlandse titel: Waarom we allemaal van Mars komen: hoe neuroseksisme aan de basis ligt van de verschillen tussen man en vrouw


Honderd jaar geleden waren de geleerden er nog van overtuigd dat de hersenen van vrouwen niet op de juiste manier in elkaar zaten om aan politiek te doen. Ze moesten dus vooral geen stemrecht krijgen. Was wetenschappelijk onderbouwd. Nog niet zo lang geleden mochten vrouwen nog niet meedoen aan de marathon, want dat kon hun fragiele lijfje niet aan. Pas toen een Amerikaanse zich in 1968 stiekem inschreef voor de Marathon van Boston en hem met succes uitliep, mochten vrouwen voortaan ook meelopen. Nog steeds is een groot deel van de mensheid er van overtuigd dat (ik noem maar wat) vrouwen nu eenmaal geen aanleg hebben voor wiskunde, dat mannen van zichzelf weinig inlevingsvermogen hebben, en dat dat aangeboren kenmerken zijn. Gebeiteld in steen en niet te veranderen. Tegenwoordig worden vaak de opkomende neurowetenschappen erbij gehaald om te laten zien dat de ingebakkenheid van deze verschillen wetenschappelijk is bewezen en dus vaststaat. Cordelia Fine gaat in dit geestig geschreven en prettig leesbare boek op onderzoek uit en komt tot de conclusie dat dit allemaal nog maar zeer de vraag is.

Mannen van Mars en vrouwen van Venus
Zwangere vrouwen die het geslacht van hun baby weten, maken al verschil tussen jongetjes en meisjes. Jongetjes worden als actiever beschreven - terwijl vrouwen die niet weten wat het wordt geen enkel verschil maken. In de baarmoeder begint het dus al. In de wieg gaat het verder. Volwassenen reageren vanaf het begin anders op een meisje dan op een jongetje. Dat gaat heel subtiel en impliciet, zonder dat we het zelf in de gaten hebben, maar door een verschillende behandeling krijg je vanzelf verschillen in verwachtingen en vervolgens in gedrag. Het is daarom veel te voorbarig om de verschillen die je ziet tussen mannen en vrouwen toe te schrijven aan aangeboren eigenschappen waar weinig aan te doen is. Mannen komen nu eenmaal van Mars en vrouwen van Venus, zo is de populaire perceptie. Fine laat zien dat de wetenschappelijk basis voor die gevolgtrekking buitengewoon wankel is.

Roze zit in de genen?
Ze ontkracht op overtuigende wijze de belachelijke mythes dat meisjes nu eenmaal van roze houden omdat dat in genen zit, dat jongens beter in wiskunde zijn omdat dat in hun genen zit, dat meisjes van nature beter in koken zijn omdat ze zo goed kunnen multitasken, dat jongens van nature niet in staat zijn tot empathie, en meer van dat soort 'wijsheden'. Begrijp me goed: ze stelt nergens dat er geen verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. Ze stelt vooral dat er weinig bewijs is dat die verschillen aangeboren en dus vanzelfsprekend zijn en dat er veel meer aanwijzingen zijn dat de verschillen voortkomen uit verschillende verwachtingen en verschillende behandelwijzen: vooral een kwestie van cultuur en niet van natuur.

Een piepjonge wetenschap
En hoe zit het dan met die hypermoderne neurowetenschappelijke onderzoeken die zouden aantonen dat de verschillen wel degelijk vast liggen in onze hersenen? Ook daar maakt Fine korte metten mee. De neurowetenschappen zijn een piepjonge tak van sport, die weliswaar in staat is om met behulp van scans allerlei soorten hersenactiviteit vast te stellen, maar dat is heel wat anders dan daaruit betrouwbare conclusies trekken, vooral voor die onderzoekers die van te voren al weten wat ze willen zien. Op dat gebied valt er door de neurowetenschappers nog veel te leren en is het belangrijk om te onthouden dat het een discipline is die nog volledig in de kinderschoenen staat.

Mooie persoonlijke anekdote
Ik begon met een lichte scepsis aan dit boek, maar werd er allengs enthousiaster over en realiseer me meer dan ooit dat ik zelf ook mee doe aan het automatisch in hokjes indelen van mensen. In dat verband kan ik een hele verhelderende anekdote vertellen. Alweer een paar jaar geleden organiseerde het vrouwennetwerk van mijn werkgever een middag waarvan het programma niet bekend was gemaakt. Toen we aankwamen bleek dat we de middag door gingen brengen met een jonge mevrouw die net terug was uit de VS en daar een opzienbarende cursus had gedaan over het indelen van mensen in vier typen, waarbij je hen alleen maar een paar eenvoudige oefeningen hoefde te laten doen en dan precies kon uitmaken wie welk persoonlijkheidstype was. De eerste gedachte die door mijn hoofd schoot, was "Kan ik nog weg?", maar ik besloot om sportief te zijn en de middag te doorstaan. Na een paar tamelijk lullige oefeningetjes, moesten we door de zaal lopen en zouden we allemaal een gekleurde stip op ons voorhoofd krijgen, want inmiddels was het de mevrouw wel duidelijk wie bij welke van de vier persoonlijkheidstypes moest worden ingedeeld.

Er in getrapt
Ik kreeg een rode stip op mijn kop en een persoonlijkheidsbeschrijving die zo vaag was dat je er altijd wel wat in herkende, maar heel veel ook niet. We werden vervolgens per type in groepjes ingedeeld en moesten nu een samenwerkingsopdracht uitvoeren, waarbij meteen duidelijk werd gemaakt dat het type Leader daar waarschijnlijk niks van zou bakken en het type Artist waarschijnlijk als beste uit de bus zou komen. Aldus geschiedde. De Leaders kissebisten en waren als laatste klaar, de Artists hadden binnen de kortste keren de opdracht  met succes uitgevoerd. Na afloop wilde jongedame weten wat we er van hadden gevonden. Iedereen had het als erg verhelderend ervaren, behalve ik en nog iemand die zich ook had geërgerd aan het simplistische indelen. Toen kwam de aap uit de mouw. De vrouw was een actrice, die helemaal geen cursus in de VS had gedaan en ons op volstrekt willekeurige wijze een kleur op het voorhoofd had geplakt. Vervolgens had ze ons bepaalde verwachtingen meegegeven en hadden we ons perfect naar die verwachtingen gedragen - zonder het door te hebben. Ik ook niet.

Individuen
Zou dat niet ook met andere indelingen het geval kunnen zijn, zoals de indeling in jongens en meisjes, waarbij kinderen vanaf het allereerste begin verschillende verwachtingen mee krijgen en zich daar (uiteraard) de rest van hun leven naar gaan gedragen? Het is maar een vraag, maar wel een hele zinvolle volgens mij en alweer een argument om mensen in de eerste plaats als individuen te benaderen en niet als lid van een groep met vooraf vastgestelde eigenschappen.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!