Makke schapen

Jim Crace,
Harvest (2013)
Roman, 320 pp.
Voor zover ik kan nagaan (nog?) niet vertaald.


Daar zaten we dan in het café en we waren er alle vijf helemaal klaar voor. De lunch was achter de kiezen en had uitstekend gesmaakt, en nu was het tijd om de e-readers en de papieren boeken tevoorschijn te halen en te beginnen  met de discussie van Harvest, een keuze die op geheel democratische wijze tot stand was gekomen en die was gemaakt toen de uiteindelijke winnaar van de Booker Prize nog niet bekend was. Inmiddels wisten we dat dit boek niet die winnaar was geworden, maar het was nog altijd interessant om te bekijken of wij wellicht zouden vinden dat het toch had moeten winnen. Benieuwd tot welke conclusie wij kwamen? Lees dan vooral door.

Een eerste ronde leerde dat we vooral onder de indruk waren van de uitstekende schrijfstijl van Crace en van de sfeer en de omgeving die hij zo tastbaar had neergezet. Het boek speelt ergens in een naamloos dorp in een naamloos landschap, in een verleden dat verscheidene eeuwen achter ons ligt maar niet gespecificeerd wordt. Daarmee krijgt wat er gebeurt een zekere universaliteit. De aanwezige geschiedkundige en ikzelf hadden desondanks tijdens het lezen verwoede pogingen gedaan om het verhaal vast te pinnen in de tijd en uiteindelijk kwamen we op basis van kleine aanwijzingen en de kleding die men droeg tot de conclusie dat het waarschijnlijk ergens in de zestiende eeuw speelt. Niet dat dat er heel veel toe doet, maar sommige mensen hebben nu eenmaal een tic op dat gebied.

Enfin, het dorp (58 inwoners) staat op de rand van grote veranderingen die waarschijnlijk (dat voel je als lezer al aankomen) de ondergang van deze kleine, afgelegen gemeenschap zullen inluiden. Zoals de meeste kleine, afgelegen gemeenschappen is het dorp volledig in zichzelf gekeerd en achterdochtig jegens vreemdelingen. Verteller Walter Thirsk woont er inmiddels twaalf jaar, is de weduwnaar van een plaatselijke vrouw, maar is altijd een beetje een buitenstaander gebleven. Dan gebeuren er twee dingen bijna tegelijk: drie nieuwelingen claimen in de bossen een stukje land door er in één nacht een soort plaggenhutje te bouwen én er vindt een wisseling van de macht op het landhuis plaats. De nieuwe landheer heeft grootse plannen: de meent wordt opgedoekt en de inwoners moeten van landbouw en veeteelt voor eigen gebruik overschakelen op schapen en de hele economie die daarbij hoort. Het dorp zal worden opgestoten in de vaart van Progress en Profit, of de dorpelingen dat nu willen of niet.

Het boek gaat over van alles: xenofobie (de drie nieuwelingen krijgen de schuld van alles wat er misgaat), wegkijken en niets doen als er onrecht wordt gepleegd, de destructieve invloed op deze gemeenschap van winstdenken, verschuivende loyaliteiten die afhankelijk zijn van je eigen positie. Crace heeft het allemaal heel welsprekend verbeeld en gedramatiseerd. Het is knap hoe hij bijvoorbeeld de luxe fluwelen omslagdoek van de nieuwe vrouw uit het hutje meerdere betekenislagen geeft. Het is ten eerste een object om te begeren, net als de vrouw zelf, die in tegenstelling tot de vrouwen uit het dorp beschikbaar lijkt te zijn en een fascinerend trotse houding heeft. Maar de omslagdoek maakt de vrouw ook dubieus: hij is veel te duur voor een armoezaaister als zij en het is onwaarschijnlijk dat ze er op eerlijke wijze aan is gekomen. Zij en de twee mannen bij haar zijn vast niet te vertrouwen.

Mooi gedaan is ook de cirkelstructuur: het verhaal begint met een brandje dat grote gevolgen zal hebben en het eindigt met een grote brand die waarschijnlijk niets zal uitmaken. Het begint met de komst van vreemdelingen die op de vlucht zijn voor de nieuwe schapeneconomie en het eindigt met de uittocht van dorpelingen die binnen een week zelf op de vlucht slaan en elders in precies dezelfde positie zullen komen te staan als de drie mensen die ze vlak daarvoor nog verstoten hebben. Dit laatste geeft goed de relativiteit en onzekerheid van iemands positie in de maatschappij aan.

Toch waren wij van mening dat er iets aan het boek ontbrak en dat dat lag aan de keus van de schrijver om alles te laten vertellen door Walter Thirsk, de relatieve buitenstaander die geen keuzes durft te maken, die niet op durft te treden tegen onrecht en die voor het grootste deel van het boek vooral passief blijft. Aan de ene kant is dat sterk: hij vertegenwoordigt de passiviteit die wij bijna allemaal ten toon spreiden jegens het onrecht in de wereld, want "wat kun je nou als individu uitrichten" en "morgen maak ik echt geld over" en "een volgende keer grijp ik wél in, maar nu is dat geen goed idee"..... De makke van het alleen maar verkeren in dit al te passieve hoofd is echter dat er afstand en vervlakking optreedt. Afstand tussen de lezer en de personages, vervlakking van het verhaal.

In dit kader is het interessant om te citeren uit een recent interview met de schrijver in The Guardianwaar ik zo juist op stuitte. Hij zegt daarin:

There is ... something courageous and generous in writing about your alcoholism or your failed relationships. I felt that in some ways my novels lacked heart because of the distance between me and the subject matter. But no one wants to read a book based on good health, a happy upbringing, a long marriage. 

Kennelijk is Crace zich zelf ook bewust van het soort kritiek dat wij op zijn boek hadden. Maar gelukkig hebben wij (behulpzaam als wij zijn) ook een tip voor hem! Het had ons namelijk interessanter geleken als hij het vertelperspectief had afgewisseld: dus niet alleen de versie van Walter Thirsk, maar ook die van één van de echte buitenstaanders, bijvoorbeeld van de landmeter die zo timide lijkt, maar die heel wat meer morele moed ten toon spreidt dan ieder ander. Daarmee was er volgens ons meer onderhuidse spanning in het boek gekomen, en de tegengestelde visies hadden de lezers meer bij het verhaal kunnen betrekken. Tenminste, dat is onze bescheiden mening.

Mijn persoonlijke eindoordeel is dat Harvest een knap geschreven boek is, dat ik met plezier heb gelezen, maar waarin wat mij betreft de echte bezieling ontbreekt. Uiteindelijk kwamen wij met zijn vijven dus tot de conclusie dat het inderdaad niet goed genoeg was om de Booker Prize te winnen. En tot slot nog een persoonlijke aanvulling: Crace's eerdere roman Quarantine uit 1997 stond destijds ook op de shortlist van de Booker Prize en die vond ik eerlijk gezegd beter dan de winnaar van dat jaar (The God of Small Things van Arundhati Roy) en ook beter dan dit boek.
_________________________
Lees hier de bespreking van Hella, die is geschreven vlak voordat we aan onze gezamenlijke discussie begonnen, en hier is de bespreking te vinden die Bettina inmiddels geschreven heeft.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!