De negentiende eeuw tastbaar gemaakt

Ruth Goodman,
How To Be a Victorian (GB 2013)
Geschiedenis, 443 pp.
Niet in het Nederlands vertaald



Trouwe kijkers van BBC2 zijn historicus Ruth Goodman misschien wel eens tegen gekomen, bijvoorbeeld toen ze samen met twee mannelijke collega's, gehesen in authentieke negentiende-eeuwse kloffie, probeerde het leven op een boerderij in de Victoriaanse tijd te reconstrueren - niet door het bestuderen van geschriften (dat is er natuurlijk wel aan vooraf gegaan), maar door de mouwen op de stropen en een jaar lang oude landbouwmethodes en huishoudmethodes zelf uit te proberen. Toen ik die tv-serie, Victorian Farm, ontdekte, was ik meteen enthousiast: geschiedenis tastbaar gemaakt! Er volgden soortgelijke series, onder meer Edwardian Farm, Tudor Monastery Farm en recentelijk Secrets of the Castle, en allemaal vond ik het smullen. Zou dit boek net zo genieten zijn?

Ja, gelukkig wel. Dit is een geschiedenisboek van het soort waar ik wel pap van lust. Een onderwerp (pap) dat trouwens ook in dit boek aan de orde komt, want Goodman gebruikt als opbouw van haar boek een dag in het leven van de Britten onder Queen Victoria (op de troon van 1837 tot 1901). Niet één specifieke dag, want dit was een periode waarin er ongelooflijk veel veranderde, maar de thema's opstaan, ontbijt, werk of school, maaltijd, vrije tijd en tenslotte het seksleven van de Victorianen. Wat die pap aangaat, is het interessant om te lezen dat het ontbijt van veel arbeiders aanvankelijk vooral uit pap en (waterig) bier bestond, wat helemaal niet zo'n slecht idee was, want bier, "in a world of marginal survival, provided not only valuable calories but a range of minerals and vitamins that were otherwise lacking in most people’s diet".

Goodman beschrijft onder andere wat Victorianen uit verschillende klassen en verschillende delen van het land als eten voorgeschoteld kregen, maar zegt erbij (iets wat wij ons nauwelijks nog voor kunnen stellen), dat "the most common Victorian experience relating to food was hunger. It was never very far away. Absolute starvation was rare, with some notable exceptions, but long-term malnutrition was rife." Natuurlijk gold dat niet voor iedereen. Kranten uit die tijd wezen op het verschil in lengte tussen een twaalfjarige op de sjieke kostschool van Eton en een leeftijdgenoot uit een Londense volkswijk: de eerste was gemiddeld 10 cm. langer.  "It takes a lot of hunger to do that to people," merkt Goodman wrang op. Nog wranger is dat de betere klassen zelfs toen al gewichtsproblemen van een tegengestelde soort hadden dan de onderklasse: de eerste mode-diëten om af te vallen deden hun intrede.

Wat dit meer maakt dan een beschrijving van het leven van alledag onder Victoria, is dat Ruth  uit eigen ervaring weet hoe het voelt om hard werk te verrichten in een corset (dat blijkt reuze mee te valen, geeft juist wel fijn steun aan de rug), hoe schoon je tanden worden van poetsen met roet (schoner dan je denkt) en waarom huisvrouwen destijds zo'n verschrikkelijke hekel aan de wasdag hadden.

Maandag wasdag: Ruth bezig aan het heidense karwei dat de familiewas destijds was (bron)

Maar het boek gaat beslist niet alleen over vrouwendingen. In het hoofdstuk 'vrije tijd' (iets dat de vroege Victoriaan uit de arbeidersklasse helemaal niet had, omdat 6 werkdagen van 12 uur doodgewoon waren) schetst ze een vermakelijk beeld van de opkomst van allerlei sporten. Voetbal begon als een spel met weinig vaste regels. Die regels werden vóór het spel door de teams afgesproken; zelfs het aantal spelers stond aanvankelijk niet vast.

Each group of players possessed their own traditional rules; games ranged from battles royal that pitched all the menfolk from one community against another in a free-for-all – only with a ball somewhere in the middle of it – to six-a-side matches outside pubs. The annual football match between St Peter’s and All Saints parishes in Derby was famous for its bewildering array of tactics, which included swimming down the river with the ball, as well as removing the ball’s stuffing and hiding it under someone’s shirt.

En wat gebeurde er aan het eind van de dag in de slaapkamer? Tegenwoordig wordt 'Victoriaans' dankzij Freud vaak gezien als synoniem met 'preuts', maar dat lag iets genuanceerder. Regelmatige seks werd door vele artsen juist gezien als goed voor de gezondheid - tenminste, als je een man was. Mannen die last hadden van depressie, rusteloosheid, lusteloosheid, oververmoeidheid of hoofdpijn kregen niet zelden de diagnose dat ze leden aan een gebrek aan geregelde seks. Wat een mooi excuus opleverde voor een bezoek aan het bordeel. Er heerste trouwens onder de medische stand ook een tegengestelde opvatting, die verkondigde dat teveel seks gevaarlijk voor de gezondheid was en depressie, lethargie en impotentie kon veroorzaken. Een man kon er zelfs verwijfd van worden! Geen wonder dat veel Victorianen seks een hopeloos verwarrend terrein vonden.

Aan het begin van het boek legt Goodman uit welk doel haar daarmee voor ogen staat:

I want to explore a more intimate, personal and physical sort of history, a history from the inside out: one that celebrates the ordinary and charts the lives of the common man, woman and child as they interact with the practicalities of their world. I want to look into the minds of our ancestors and witness their hopes, fears and assumptions, no matter how apparently minor. In short, I am in search of a history of those things that make up the day-to-day reality of life. What was it really like to be alive in a different time and place?

Aan het eind van het boek kan ik niet anders zeggen dan dat ze helemaal geslaagd is in haar opzet. Het is een schatkamer van allerlei wetenswaardigheden over het dagelijkse leven van Victorianen uit vooral de arbeiders- en middenklasse. Goodman put uit dagboeken, kranten, memoires en vult dat aan met haar eigen jarenlange ervaring als experimenteel geschiedkundige. Eigenlijk is het een must voor alle liefhebbers van de boeken van Dickens, Eliot, Gaskell en Hardy, en verder natuurlijk voor iedereen die nieuwsgierig is naar al die dingetjes die zelden of nooit in de geschiedenisboeken staan, maar die dag in dag uit een enorme impact hadden op het leven van vrijwel iedere onderdaan van Queen Victoria. Hopelijk vindt Goodman de tijd om nog meer van dit soort boeken te schrijven. Ze schijnt gespecialiseerd te zijn in de zestiende eeuw en ik zou maar wat graag "How To Be a Tudor" lezen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen! Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Plaats dan s.v.p. een link bij de reacties.