De engel, de indringster

Ali Smith,
The Accidental (GB 2006)
Roman, 306 pp.
Nederlandse vertaling: De toevallige



Eerste zin: 'My mother began me one evening in 1968 on a table in the café of the town's only cinema.' En waar draaide dat op uit? 'Hello. I am Alhambra, named for the place of my conception. Believe me. Everything is meant. From my mother: grace under pressure; the uses of mystery; how to get what I want. From my father: how to disappear, how to not exist.'

Na deze opening was ik meteen verliefd op Ali Smith. Wat een schrijver! Maar waar blijft de Alhambra van de eerste twee bladzijden? Want meteen daarna bevinden we ons in het hoofd van de twaalfjarige Astrid, die ongelukkig zit te wezen in een tweederangs vakantiehuisje in het tweederangse Norfolk met haar tweederangse moeder Eve, tweederangse stiefvader Michael en de nog ongelukkiger broer Magnus. Astrid wordt gepest op school, maar Magnus heeft een veel groter probleem: 'They took her head. They fixed it on the other body. Then they sent it round everybody’s email. Then she killed herself.'

Grote virtuositeit
Als ik nu de indruk heb gegeven dat Ali Smith een ontoegankelijke en obscure schrijver is, dan is dat om je te prikkelen. Smith experimenteert weliswaar, maar dat is in beperkte mate, en al gauw word je helemaal meegesleept door de gedachten van de vier gezinsleden die in elk van de drie secties ('The beginning', 'The middle', 'The end') om de beurt steeds weer aan het woord komen. Dat doet Smith virtuoos - er is geen ander woord voor.  Astrid klinkt precies zoals een meisje van twaalf hoort te klinken, Magnus is een volkomen geloofwaardige zeventienjarige die gigantisch met zichzelf overhoop ligt (en niet zonder reden), Eve is de bestsellerauteur die veel meer oog voor haar writer's block heeft dan voor haar kinderen en Michael is een pretentieuze letterendocent die niet van zijn studentes af kan blijven en soms in poëzie uitbarst.

Raadselachtige indringster
In dit disfunctionele geheel wandelt op een dag op nonchalante wijze ene Amber binnen. "Sorry dat ik te laat ben. Autopech." Eve denkt dat ze één van Michaels studentes is, Michael denkt dat ze iets met Eve van doen heeft, en voordat ze het in de gaten hebben, heeft Amber zich in hun midden geïnstalleerd en is ze voor iedereen onmisbaar. Amber blijft het hele boek een mysterie. Michael is ervan overtuigd dat ze een reddende engel is, maar slimme oplichtster is ook een visie die te verdedigen valt. Niet dat het ertoe doet, want Amber, de raadselachtige, de buitenstaander, de indringer, verandert de gezinsdynamiek op onverwachte wijze.

Goed of kwaad
Amber draait nergens omheen. Ze is onverbloemd direct waar de gezinsleden hermetisch gesloten en in zichzelf gekeerd zijn. Als Eve, de succesvolle verhalenschrijver, verrukt zit te vertellen hoe ze haar eerste man ontmoette, is Amber niet onder de indruk:

   God, you’re boring, Amber said. 
   I’m–I’m what? Eve said. 
   Is that it? Amber said. Is that the highpoint, the true-blue, the secret-can’t-be-told everything-must-go ultimate all-singing all-dancing story-of-you? Jesus God you’re going to have to tell me something a bit more interesting than that or I’m going to fucking fall asleep right here at the wheel.

De peperdure videocamera die Astrid van haar ouders cadeau heeft gekregen kiepert ze achteloos in het water. Ze weigert om verleid te worden door Michael, maar stort zich in plaats daarvan op zijn zeventienjarige stiefzoon. In de kerk. Is ze een invloed ten goede of ten kwade? Heeft ze alles zo gepland of is ze een handige opportunist? Eve weet het wel:

Think of it this way. A pretty young woman arrives at the door. She is ragged, hungry and lost. She is knocking on all the doors of all the houses to see who’ll be generous; it is a test. The innocent family, out of the goodness of its heart, takes her in, feeds her and offers her hospitality. Then the family wakes up next morning sleeping on the floor because she’s stolen everything out from under them. Beds, bowls, breakfasts. Everything.

Intrigerende pageturner
Maar aan het eind is de disfunctionele familie weer heel. Disfunctionaliteit klinkt trouwens erg zwaar, maar door haar geheel eigen aanpak voorkomt Smith dat het verhaal ook maar ergens bezwijkt onder zijn eigen gewicht. Haar proza is een genot om te lezen en hoewel de lezer ook zelf het een en ander moet invullen, is het verhaal prima te volgen. Tot op het eind. Dan vindt er een ontwikkeling plaats die je niet verwacht, maar die na een beetje nadenken toch ook wel weer klopt en die je het volgende moment doet afvragen wat er nu eigenlijk gebeurd is. Intrigerend? Zeer! The Accidental is zowel een pageturner als een virtuoos geschreven literaire roman en ook een beetje een raadsel. Ik ga gauw meer van Ali Smith lezen.

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.