Als een uitgeputte zwaluw

Sarah Winman,
Tin Man (GB 2017)
Roman, 208 pp.
Nederlandse vertaling voor zomer 2018 aangekondigd.



Dit boek laat zich het beste omschrijven met de Engelse term exquisite, dat niet met één Nederlands woord is te vertalen, maar minstens drie betekenisnuances in zich draagt die hier alle drie van toepassing zijn: verfijnd, diepgevoeld en delicaat. Het gaat over gemiste kansen; maar ook over liefde, tussen familieleden, tussen man en vrouw en tussen man en man; en over hoe een hart in duizend gruzelementen uiteenvalt als een geliefde sterft. En het gaat over schoonheid en het verband tussen schoonheid en liefde en over hoe iemand uiteindelijk misschien toch verder kan leven met de gruzelementen.

Onuitgesproken gevoelens
Sommige dingen laten zich moeilijk uitspreken. De in zichzelf gekeerde Ellis en de extraverte Michael worden op hun twaalfde vrienden, aanvankelijk met Ellis's moeder als verbindende factor. Later, als de moeder veel te vroeg is overleden en Ellis achterblijft met zijn emotioneel gehandicapte vader, gaan ze samen naar het zuiden van Frankrijk, waarvan de zon en de kleuren niet alleen een contrast vormen met het grauwe fabrieksleven in Engeland, maar die ook levenslust en schoonheid symboliseren. Daar wordt hun vriendschap tijdelijk meer dan vriendschap, maar naderhand weten ze dat geen van beiden een plaats te geven en ze praten er niet meer over, al helemaal niet als Ellis Annie ontmoet en met haar trouwt. Zoals Michael later schrijft:

In seven years, France has changed in our storytelling. It is now a holiday of single beds and single lads, sunbathing and French beauties. We keep secrets from one another now, secrets about sexual adventures, who’s done what. They’re secret because we don’t know what to do about the thing we were. So we stay away from it and don’t touch it, in case it stings. Avoidance is the dock leaf.

Toch zijn ze korte tijd gelukkig met zijn drieën. Maar dan verdwijnt Michael naar Londen en verandert de dynamiek. De jaren tachtig breken aan, aids doet zijn intree in de wereld van Michael. En als we als lezers met Ellis kennismaken is hij een weduwnaar die al jaren verteerd wordt door verdriet en verlies. Maar ook dat verdriet kan hij moeilijk uitspreken.

Invoelingsvermogen
Pas als Ellis een smak maakt met de fiets en hij door een gebroken pols zijn baan als uitdeuker in een fabriek niet meer kan uitvoeren en hij het verdriet niet meer kan begraven onder werk, komt er een confrontatie met zijn verleden én de mogelijkheid tot loutering. Oké, zul je zeggen, maar dat soort verhalen kennen we inmiddels wel; wat maakt deze roman dan zo bijzonder? Simpel gezegd is dat de prachtige, subtiele schrijfstijl van Winman en haar vermogen tot diepgaande empathie. Of misschien kan ik het beter andersom zeggen: Winman geeft blijk van zeer groot invoelingsvermogen en weet dat over te brengen met een schitterend beheerst taalgebruik dat niet rechtstreeks vertelt, maar zachtjes onthult, zodat het des te harder binnenkomt. Heel mooi is hoe ze Michael gaande het boek eerst deze observatie laat doen: "I wonder what the sound of a heart breaking might be. And I think it might be quiet, unperceptively so, and not dramatic at all. Like the sound of an exhausted swallow falling gently to earth." En hoe ze hem een eind verderop, bij een latere ontmoeting met Ellis laat zeggen: "In my chest, the sound of an exhausted swallow falling gently to earth." Dan weet je als lezer genoeg.

Grotere afstand
Het mooiste vond ik de eerste helft van het boek, de hoofdstukken in de derde persoon over Ellis. Het deel dat daarop volgt, de dagboeken van Michael, zijn belangrijk om in te kunnen vullen wat er met hem gebeurd is, maar missen op de een of andere manier dat delicate van het stuk over Ellis. Ze zijn in de eerste persoon geschreven en hebben daarmee een zelfbewustzijn dat het verhaal over Ellis (per definitie) mist. Het is juist dat gebrek aan zelfbewustzijn en het langzame ontdekken ervan tegen het einde van het boek dat het relaas van Ellis zo aangrijpend maakt. Alsof je als lezer door een aanvankelijk grotere afstand beter kunt zien en dan - als je uiteindelijk dicht op hem inzoemt - des te heftiger met hem mee kan voelen.

Hella besprak dit boek hier en Joke hier. Met veel dank aan Joke voor het toesturen van het boek!

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.