De macht van een oud huis

Sarah Waters,
The Little Stranger (GB 2009)
Roman, 512 pp.
Nederlandse vertaling: De kleine vreemdeling


The Little Stranger is een literaire roman verstopt in een spookverhaal. Het draait om een oud landhuis op het Engelse platteland, waar in de tweede helft van het verhaal steeds meer dingen lijken te gebeuren die geen natuurlijke verklaring kunnen hebben. Maar het feit dat Waters aan het eind bewust weigert om expliciet duidelijk te maken wat er nou aan de hand was, moet voor de ijverige lezer een onmiskenbare hint zijn dat het echte verhaal zich onder de oppervlakte afspeelt, en dat het uiteindelijk gaat om iets anders. En dat andere, verstopte verhaal, dat de ware kern van het boek is, gaat over klasse en de meedogenloze afbrokkeling van de Britse landadel meteen na de Tweede Wereldoorlog.

Afgetakeld
Het verhaal wordt verteld door Dr. Faraday, een wat kleurloze vrijgezel, die zich met een studiebeurs heeft opgewerkt tot plattelandshuisarts, maar nooit zal vergeten dat hij de zoon is van een moeder die ooit als assistent-kindermeisje op het achttiende-eeuwse Hundreds Hall werkte. Vóór de oorlog kende hij het landhuis dan ook alleen vanuit de personeelsvertrekken, nu - in 1948 - komt hij voor het eerst door de indrukwekkende voordeur. Maar Hundreds is flink afgetakeld. Niet alleen omdat het in de oorlog gebruikt is door het leger, maar ook omdat de weduwe van de laatste telg van de Ayres-familie en haar twee volwassen kinderen niet de middelen hebben om het te onderhouden. De verpachte boerderij is zwaar verouderd en brengt niet genoeg op, en geld voor modernisering ervan is niet één, twee, drie voor handen. Zoon Roderick werkt zich uit de naad om het hoofd boven water te houden, en Mrs Ayres en dochter Caroline hebben alleen nog maar de jonge Betty als inwonend personeel in dat hele grote huis.

Hysterie en waanzin
Dr. Faraday wordt voor het eerst opgetrommeld als de vaste huisarts van de Ayres familie niet beschikbaar is, en geleidelijk aan komt hij steeds vaker langs. Heel langzaam wordt hij vervolgens meer dan alleen huisarts. Tegelijkertijd brokkelen ook heel langzaam zowel Hundreds als de inwoners steeds verder af. Er beginnen vreemde dingen in het huis te gebeuren, net zoals er in het naoorlogse Engeland nu sociaaleconomische krachten aan het werk zijn (de Labourregering, sociale woningbouw op het landgoed) die de Ayres familie niet goed kan vatten en bijbenen. Dit alles wordt heel zorgvuldig opgebouwd, totdat de waanzin en de hysterie volledig uit de hand beginnen te lopen. Maar door de zorgvuldige opbouw en de wat saaie, wetenschappelijk ingestelde verteller blijft het verhaal geloofwaardig.

Status anxiety
De geloofwaardigheid wordt ook een handje geholpen doordat Waters gewoon ontzettend goed schrijft. De setting wordt met precies de juiste, sprekende details helemaal tot leven gebracht, en de personages (ook de bijfiguren) zijn al net zo boeiend en levensecht, waarbij Hundreds misschien wel het meest interessante personage van allemaal is. Want het heeft niet alleen de bewoners in zijn macht, maar net zo goed Dr. Faraday, die als nog maar net en slechts te nauwer nood gearriveerde middenklasser bol staat van de onzekerheid over zijn status, een onzekerheid die steeds weer wordt versterkt door de subtiele snubs van diegenen die zich níet nog maar net aan de arbeidersklasse ontworsteld hebben. Hundreds vertegenwoordigt voor hem alles waar hij stiekem naar verlangt en het brengt uiteindelijk niet het beste naar hem in boven. Ook dat zegt trouwens iets veelbetekenends over wat rijkdom en de meest opvallende symbolen daarvan met een mens doen.

Ongrijpbaar
Nergens maakt Waters een duidelijke keuze voor óf spookverhaal óf literaire roman. Zoals ze in Fingersmith een heel eigen (en zeer onderhoudende) combi maakte van Victoriaanse sensation novel en lesbische romantiek, en in het prachtige The Night Watch op geslaagde wijze experimenteerde met de omgekeerd chronologische volgorde, verknoopt ze hier twee literaire vormen tot (alweer) iets heel eigens. Het boek krijgt daarmee iets ongrijpbaars, wat bij sommige lezers frustraties oproept, maar voor mij bijdraagt aan de kracht van het boek. Ze laat op die manier als het ware meerdere dingen gelijk opgaan: een aardverschuiving in sociaaleconomische verhoudingen, de materiële en geestelijke ondergang van de gevestigde orde, de daarmee gepaard gaande labiliteit en een op de kop zetten van de tot nu geldende natuurwetten.

Ambiguïteit
Je realiseert je pas echt hoe knap dit verhaal geschreven is, als je het uit hebt en er over na gaat denken en probeert uit te vogelen waar de schrijver nu heen wilde. Verschillende lezers hebben allemaal hun eigen interpretatie, wat ook dit boek (net als het onlangs besproken The Children Act) perfect materiaal voor een leesclub maakt - als je tenminste geen bezwaar hebt tegen een opzettelijk ambigue einde en een misschien niet volledig betrouwbare verteller. Niet dat ik The Little Stranger een perfect boek vond. Vooral op de lengte is wel wat aan te merken: wat mij betreft spint Waters meerdere scènes te lang uit, had ze die best wat strakker kunnen schrijven zonder dat ze aan kracht verloren. Maar dat neemt niet weg dat Waters een ontzettend interessante schrijver is, van wie ik inmiddels met veel plezier vier romans heb verslonden. Als volgende staat The Paying Guests op de nominatie. Heeft iemand dat al gelezen?

PS Aarzel niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen. Heb je dit boek besproken op je eigen blog? Dan zou het fijn zijn als je een link bij de reacties plaatst.