En toen was er koffie - voor het eerst

David Liss,
The Coffee Trader (VS 2003)
Roman, 381 pp.
Nederlandse titel: Handelaar in koffie


Het is niet helemaal eerlijk, vind ik, om een thriller volgens dezelfde criteria te beoordelen als een literaire roman. Een thriller wordt geschreven met een heel ander doel voor ogen en ik vind het altijd wat flauw als mensen roepen dat ze een bepaalde thriller slecht vonden omdat de personages niet diepgaand uitgewerkt waren. Nee, natuurlijk waren ze dat niet. Een thriller lees je voor de sterke, spannende plot en hoewel het vanzelf spreekt dat de auteur wél fatsoenlijke zinnen en geloofwaardige, interessante personages moet kunnen creëren (reden waarom iemand als Dan Brown voor mij op alle punten afvalt), vind ik razendcomplexe supersubtiele karakterontwikkeling echt niet noodzakelijk. Daarvoor lees ik wel literaire romans - zoals ik ook inderdaad het grootste deel van mijn tijd doe. Maar er is niks mis met zo nu en dan meegesleept worden door een goeie plot. Zeker als het om een thriller gaat, die én een voorbij tijdperk met verve tot leven brengt én de lezer voor vol aanziet met een redelijk ingewikkeld verhaal. Zo'n thriller is The Coffee Trader.

We bevinden ons in het Amsterdam van 1659, in de tijd dat daar voor het eerst de beurshandel opkwam. Ik heb er geen verstand van, maar het schijnt dat men dit verschijnsel in Amsterdam zo'n beetje heeft uitgevonden. Onze hoofdpersoon is Miguel Lienzo, een Portugese Jood, die zoals zovelen Lissabon ontvlucht is omdat hij er werd gedwongen als Christen te leven en steeds voor de Inquisitie moest vrezen omdat hij toch stiekem zijn eigen godsdienst beleed.

The Conversos of Lisbon had been duplicitous by necessity, even those who fully embraced the Catholic Church. A new christian could be betrayed at any time by a victim under an Inquisitor's knife. Miguel had habitually lied, hidden facts about himself, eaten pork in public; he had done anything to prevent his name from being the one to come to a prisoner's lips. (p. 53)

Geheimen en leugens zijn Miguel dus noodzakelijkerwijs met de paplepel ingegoten, wat hem nu als speculant op de termijnmarkt goed van pas komt. In Amsterdam kan Miguel weliswaar openlijk Jood zijn, maar ook hier is zijn leven ingeperkt. De machtige Ma'amad, het orgaan dat met strikte hand de Joden van Amsterdam bestiert, heeft contacten met niet-Joden streng aan banden gelegd, zodat Miguel zijn partnerschap met de Hollandse weduwe Geertruid Damhuis angstvallig geheim moet houden.

Miguel heeft onlangs zware verliezen geleden op de beurs en likt nu zijn wonden in het klamme souterrain van zijn broer, maar is vastbesloten om glorieus terug te komen en hij gaat dat doen met behulp van Geertruid, die hem kennis heeft laten maken met een gloednieuw product: de koffieboon. Samen zullen zij schatrijk worden in de koffiehandel en Miguel heeft daarvoor een razendslim plan bedacht en in werking gezet. Maar Miguel heeft vijanden en hij is bepaald niet de enige met geheimen. Iedereen lijkt iedereen te manipuleren en te bedriegen.

De spanning in dit boek zit hem niet in een moordmysterie of een andere misdaad, maar in de paranoïde sfeer die Liss weet op te roepen, waarbij de lezer ietsje meer weet dan Miguel, maar alleen genoeg om te beseffen dat hij echt níemand kan vertrouwen. Meer van de plot verklappen zou hier niet op zijn plaats zijn, behalve dan de conclusie dat rijkdom zo zijn prijs heeft.

Toch heeft deze knappe thriller meer te bieden dan alleen de verhaalwendingen. Het Amsterdam van de Gouden Eeuw dat het decor vormt, is bijna tastbaar, zonder dat de schrijver opzichtig met historische details strooit. De ontdekking van het opzienbarende en verslavende nieuwe product koffie wordt zo goed gebracht, dat je de koffie kunt ruiken en voortdurend een bakkie binnen handbereik wilt hebben. Miguel Lienzo is een beetje een schurk, maar hij heeft nog genoeg geweten over dat je je als lezer met hem kunt identificeren en met hem meeleeft.

Thrillers zijn niet echt mijn genre, maar zo nu en dan eentje lezen van het kaliber en de intelligentie van The Coffee Trader is toch wel de moeite waard. Daarom zojuist ook maar een voordelig tweedehands exemplaar van Liss' eersteling A Conspiracy of Paper besteld. Het speelt in de achttiende eeuw, heet in het Nederlands De windhandel en ik vermoed dat het wel eens akelig actueel zou kunnen zijn.