Stadswandelingen en meer

Teju Cole,
Open City (Nigeria 2011)
Roman, 259 pp.
Nederlandse titel: Open stad


Julius is een jonge psychiater in New York, zoon van een Nigeriaanse vader en een Duitse moeder, opgegroeid in Nigeria. Tussen het luisteren naar patiënten door wandelt hij eindeloos en doelloos door de stad en observeert hij. Afgezien van een schijnbaar even doelloos tripje naar Brussel in december is dat wel zo ongeveer een adequate samenvatting van het verhaal. Ofwel: er is geen echt verhaal. Dat maakt het bijzonder moeilijk om iets samenhangends over dit boek te zeggen, hoewel het niet opvallend moeilijk is om te lezen. Het vergt weliswaar concentratie en tijd, maar ontoegankelijk is het niet.

Prachtig geschreven
Open City is in de eerste plaats prachtig geschreven, in een onopdringerige kristalheldere stijl, die meteen duidelijk maakt dat Teju Cole (een Nigeriaanse kunsthistoricus en fotograaf nu in de VS woont) een bijzonder talent is. Het boek is een soort kroniek van schijnbaar willekeurige observaties, toevallige ontmoetingen, losse jeugdherinneringen aan Nigeria en ideeën over kunst, filosofie en klassieke muziek. Alles is even terloops: de 'kroniek' begint op een willekeurig moment en eindigt net zo willekeurig. Het boek is fragmentarisch als het straatleven in New York, als onze herinneringen en als ons beeld van onszelf.

Een afstandelijke buitenstaander
Julius is een buitenstaander, en koestert die positie. Hij wil niet geclaimd worden door Afrikaanse taxichauffeurs die hem 'brother' noemen en behoudt in alles een zekere afstand, een zeker isolement zelfs. Het is niet toevallig dat hij vooral veel praat met andere immigranten, die net als hij buitenstaander zijn.

Julius is ook een buitengewoon gecultiveerd man. Zijn verwijzingen naar Mahler, naar Franse filosofen, naar middeleeuwse kunst zijn niet perse bedoeld om indruk te maken, maar geven aan dat dit een belangrijk en geïntegreerd deel van hemzelf is. Hij kijkt naar de wereld door de lens van de kunst. Dat levert soms schitterend passages op, zoals hier na het horen van een lied van Mahler:

The song followed me home. Mahler’s music fell over my activities for the entirety of the following day. There was some new intensity in even the most ordinary things all around the hospital: the gleam on the glass doors at the entrance of the Milstein Building, the examination tables and gurneys down on the ground floor, the stacks of patients’ files in the psychiatry department, the light from the windows in the cafeteria, the sunken heads of uptown buildings from that height, as if the precision of the orchestral texture had been transferred to the world of visible things, and every detail had somehow become significant.

Passiviteit
Maar doordat hij de wereld door de lens van de kunst beschouwt, is hij ook afstandelijk, op het klinische af. Hij is weliswaar vriendelijk, beleefd en belangstellend, maar toont weinig echte gevoelens. Hij heeft ideeën over hoe een ideale maatschappij er uit zou moeten zien, maar blijft passief. Hij is zeer geïnteresseerd in een Marokkaanse immigrant die hij in Brussel ontmoet en die een ontwikkeld man blijkt te zijn, maar schrikt terug voor zijn activisme. Zelf blijft hij passief en maakt hij geen keuzes - een geestesgesteldheid waarvoor de volgende passage, waar hij zijn metrohalte per ongeluk voorbij rijdt, illustratief is:

My staying on, I finally decided, was intentional, if not conscious. This was confirmed at the next stop, when again I failed to exit and instead sat there, with the feeling that I was watching myself, waiting to see what would happen next.

De roman lijkt nergens echt heen te gaan en blijft voornamelijk voort meanderen, totdat Julius tegen het einde een jeugdvriendin tegen het lijf loopt en een schokkend verhaal krijgt te horen. Over zichzelf. De onthulling plaatst Julius' persoonlijkheid plotseling in een ander daglicht en blijft vooral bij de lezer nagalmen. Niet bij Julius - die stopt het verhaal meteen ver weg en gaat door met zijn wandelingen. Dit gaf de roman een onverwacht scherp kantje, een extra dimensie. Zowel de onthulling zelf als de manier waar Julius er mee omgaat, zijn veelzeggend en dwingen tot nadenken en herinterpretatie. Iets waar ik nogal van houd.

Een aanrader dus, maar...
Maar toch.... Open City is een intrigerende, originele en knap geschreven roman. Ik heb hem met veel interesse gelezen, maar er ontbrak iets. Het boek is misschien iets teveel als de verteller: erudiet, in veel opzichten bewonderenswaardig, belangwekkend, maar te afstandelijk om er echt door geraakt te worden, te cerebraal om van te houden, te koel om laaiend enthousiast over te worden. Een aanrader? Zonder meer. Een boek dat ik gauw cadeau zal geven? Waarschijnlijk niet.

PS Aarzel om niet om je eigen commentaar toe te voegen. Ik stel het zeer op prijs als mensen de moeite nemen om reacties of aanvullingen te plaatsen!